Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Duo Reges: constructio interrete. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria.

Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, m emoriae mando; Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Nos cum te, M. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret.

Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Ut ad minora veniam, mathematici, poëtae, musici, medici denique ex hac tamquam omnium artificum officina profecti sunt. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me nihilo, si potest; Utilitatis causa amicitia est quaesita. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem.

Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Verum hoc idem saepe faciamus. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt.

Non semper, inquam; Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum.

Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Iam vero animus non esse solum, sed etiam cuiusdam modi debet esse, ut et omnis partis suas habeat incolumis et de virtutibus nulla desit.

Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Si enim ad populum me vocas, eum. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur?

Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime.

Hoc non est positum in nostra actione. Nec hoc ille non vidit, sed verborum magnificentia est et gloria delectatus. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Scrupulum, inquam, abeunti; Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem;

Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Prave, nequiter, turpiter cenabat; Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam.

Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Quid tanto concursu honestissimorum studiorum, tanto virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad voluptatem conquiruntur? Eademne, quae restincta siti? Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia.

Coniunctio autem cum honestate vel voluptatis vel non dolendi id ipsum honestum, quod amplecti vult, id efficit turpe. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant.

Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit?

Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Putabam equidem satis, inquit, me dixisse. Collatio igitur ista te nihil iuvat. Bonum incolumis acies: misera caecitas.

Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Infinitio ipsa, quam apeirian vocant, tota ab illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant cotidie. Non elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: Hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum.

Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Quis istum dolorem timet? Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Summae mihi videtur inscitiae. Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse, dolorem malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, cum privatarum litium iudices sumus. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Pauca mutat vel plura sane; Te autem hortamur omnes, currentem quidem, ut spero, ut eos, quos novisse vis, imitari etiam velis. Disserendi artem nullam habuit.

Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P.

Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur?

Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Ut ei, qui iucunde vixerit annos decem, si aeque vita iucunda menstrua addatur, quia momentum aliquod habeat ad iucundum accessio, bonum sit; Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere. Bork Suo genere perveniant ad extremum; Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum.

Nos grave certamen belli clademque tenemus, Graecia quam Troiae divino numine vexit, Omniaque e latis rerum vestigia terris. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Maximus dolor, inquit, brevis est. Quod iam a me expectare noli.

At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem. Quibusnam praeteritis? Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Quibusnam praeteritis?

At enim hic etiam dolore. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Numquam facies. Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Memini vero, inquam; Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria?

Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Minime vero, inquit ille, consentit. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest.

Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Ego vero isti, inquam, permitto. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Sint modo partes vitae beatae. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere.

Bork Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Quid censes eos esse facturos, qui omnino virtutem a bonorum fine segregaverunt, Epicurum, Hieronymum, illos etiam, si qui Carneadeum finem tueri volunt? Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt.

Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Heri, inquam, ludis commissis ex urbe profectus veni ad vesperum. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Sed haec nihil sane ad rem;

Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Commentarios quosdam, inquam, Aristotelios, quos hic sciebam esse, veni ut auferrem, quos legerem, dum essem otiosus; Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Laboro autem non sine causa; Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt.

Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est.

Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Quam similitudinem videmus in bestiis, quae primo, in quo loco natae sunt, ex eo se non commoventi deinde suo quaeque appetitu movetur. Pisone in eo gymnasio, quod Ptolomaeum vocatur, unaque nobiscum Q. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Hic nihil fuit, quod quaereremus. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Sive hoc difficile est, tamen nec modus est ullus investigandi veri, nisi inveneris, et quaerendi defatigatio turpis est, cum id, quod quaeritur, sit pulcherrimum. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem declarantem illud, quod a te dictum est, convenienter naturae vivere. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt.

Eam stabilem appellas. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Falli igitur possumus. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus?

Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Quis nostrum dixerit, quos non pudet ea, quae Stoici aspera dicunt, mala dicere, melius esse turpiter aliquid facere cum voluptate quam honeste cum dolore? Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Dici enim nihil potest verius. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus.

Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Illa tamen simplicia, vestra versuta. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Si quae forte-possumus. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem.

Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Quid de Pythagora? Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus.

Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Bork In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti.

Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Tollenda est atque extrahenda radicitus. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Scrupulum, inquam, abeunti; Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Quis negat? Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum.

Disserendi artem nullam habuit. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Piso igitur hoc modo, vir optimus tuique, ut scis, amantissimus. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Dici enim nihil potest verius.

Sed plane dicit quod intellegit. Verum hoc idem saepe faciamus. Bork Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Sed fac ista esse non inportuna; Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere.

Cur igitur, cum de re conveniat, non malumus usitate loqui? Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Simus igitur contenti his.

Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Bork Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Sed fortuna fortis; Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus;

Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Audeo dicere, inquit. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur.

In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. Scaevolam M. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere.

Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. Nemo nostrum credebat, eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam illum, qui id se rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Apparet statim, quae sint officia, quae actiones.

Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Sed haec in pueris; Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L.

At enim hic etiam dolore. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis.

Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis.

Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis ornamenta neglexerit. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Utilitatis causa amicitia est quaesita.

Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum. Scaevolam M. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset?

Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Pauca mutat vel plura sane; Verum hoc idem saepe faciamus. Hoc non est positum in nostra actione. Nihil ad rem! Ne sit sane; Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem.

Est autem eius generis actio quoque quaedam, et quidem talis, ut ratio postulet agere aliquid et facere eorum. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Is hoc melior, quam Pyrrho, quod aliquod genus appetendi dedit, deterior quam ceteri, quod penitus a natura recessit.

Si longus, levis. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Quibus rebus vita consentiens virtutibusque respondens recta et honesta et constans et naturae congruens existimari potest. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius. Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium?

Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? ALIO MODO. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Cur iustitia laudatur? In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas.

Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit.

Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Sed haec omittamus; Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Maximus dolor, inquit, brevis est.

Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt. Est autem situm in nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter meminerimus. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Tu quidem reddes; Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Simus igitur contenti his. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Hoc non est positum in nostra actione. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Bork Sin aliud quid voles, postea.

Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Hoc tu nunc in illo probas.

Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur;

Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed etiam cur.

Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus.

Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quod quidem mihi si quando dictum est-est autem dictum non parum saepe-, etsi satis clemens sum in disputando, tamen interdum soleo subirasci. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Etiam beatissimum? Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo.

Quippe: habes enim a rhetoribus; Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Quocirca intellegi necesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur, invitamenta inesse, quibus ad discendum cognoscendumque moveamur. Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse?

Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Pauca mutat vel plura sane; Iam insipientes alios ita esse, ut nullo modo ad sapientiam possent pervenire, alios, qui possent, si id egissent, sapientiam consequi. Sed quod proximum fuit non vidit. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. At enim hic etiam dolore.

At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Somnum denique nobis, nisi requietem corporibus et is medicinam quandam laboris afferret, contra naturam putaremus datum;

Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? Bork Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Naturalem enim appetitionem, quam vocant o)rmh)n, itemque officium, ipsam etiam virtutem tuentem volunt esse earum rerum, quae secundum naturam sunt. Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene.

Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse loquitur. Sic est igitur locutus: Quantus ornatus in Peripateticorum disciplina sit satis est a me, ut brevissime potuit, paulo ante dictum. Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur. Que Manilium, ab iisque M. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Praeteritis, inquit, gaudeo. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur?

Conferam avum tuum Drusum cum C. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Quid ergo? Quorum altera prosunt, nocent altera. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur.

Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Non est igitur summum malum dolor.

Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Minime vero istorum quidem, inquit. Nam quid possumus facere melius? Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Nihil enim hoc differt.

Hosne igitur laudas et hanc eorum, inquam, sententiam sequi nos censes oportere? Bonum integritas corporis: misera debilitas. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Utram tandem linguam nescio?

Quae cum dixissem, magis ut illum provocarem quam ut ipse loquerer, tum Triarius leniter arridens: Tu quidem, inquit, totum Epicurum paene e philosophorum choro sustulisti. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Ita relinquitur sola haec disciplina digna studiosis ingenuarum artium, digna eruditis, digna claris viris, digna principibus, digna regibus. Ergo in hac ratione tota de maximis fere rebus Stoici illos secuti sunt, ut et deos esse et quattuor ex rebus omnia constare dicerent. Cur post Tarentum ad Archytam? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat.

Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Nonne odio multos dignos putamus, qui quodam motu aut statu videntur naturae legem et modum contempsisse? Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere.

Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Naturalem enim appetitionem, quam vocant o)rmh)n, itemque officium, ipsam etiam virtutem tuentem volunt esse earum rerum, quae secundum naturam sunt. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum.

Negare non possum. Tanta vis admonitionis inest in locis; Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Sed nimis multa. Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Hunc vos beatum; Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est.

Dici enim nihil potest verius. Graccho, eius fere, aequalí? Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Cumque ipsa virtus efficiat ita beatam vitam, ut beatior esse non possit, tamen quaedam deesse sapientibus tum, cum sint beatissimi; Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. Sed tamen intellego quid velit. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides.

Cumque ipsa virtus efficiat ita beatam vitam, ut beatior esse non possit, tamen quaedam deesse sapientibus tum, cum sint beatissimi; Critolaus imitari voluit antiquos, et quidem est gravitate proximus, et redundat oratio, ac tamen is quidem in patriis institutis manet. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Igitur ne dolorem quidem. Utilitatis causa amicitia est quaesita.

Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Oratio me istius philosophi non offendit; Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Cur iustitia laudatur? Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Quo igitur, inquit, modo? Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet?

Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret.

Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Quid enim dicis omne animal, simul atque sit ortum, applicatum esse ad se diligendum esseque in se conservando occupatum? Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Sed fortuna fortis; Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Haec quo modo conveniant, non sane intellego.

Cui vero in voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione sunt iudicanda, eaque dicenda optima, quae sint suavissima. Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum;

Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Etenim si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? An, si id probas, fieri ita posse negas, ut ii, qui virtutis compotes sint, etiam malis quibusdam affecti beati sint? Illi enim inter se dissentiunt. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Iam vero animus non esse solum, sed etiam cuiusdam modi debet esse, ut et omnis partis suas habeat incolumis et de virtutibus nulla desit.

Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Est autem situm in nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter meminerimus. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Addo etiam illud, multa iam mihi dare signa puerum et pudoris et ingenii, sed aetatem vides. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt.

Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Dicuntur ista, Cato, magnifice, inquam, sed videsne verborum gloriam tibi cum Pyrrhone et cum Aristone, qui omnia exaequant, esse communem? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Verum hoc idem saepe faciamus. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Sed isti ipsi, qui voluptate et dolore omnia metiuntur, nonne clamant sapienti plus semper adesse quod velit quam quod nolit? Nemo enim est, qui aliter dixerit quin omnium naturarum simile esset id, ad quod omnia referrentur, quod est ultimum rerum appetendarum.

Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Quorum omnium quae sint notitiae, quae quidem significentur rerum vocabulis, quaeque cuiusque vis et natura sit mox videbimus. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Quid nunc honeste dicit? Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet?

Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit;

Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Atqui pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil quieti videre, nihil tranquilli potest. Eaedem res maneant alio modo. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Quae sequuntur igitur?

Namque ii horum posteri meliores illi quidem mea sententia quam reliquarum philosophi disciplinarum, sed ita degenerant, ut ipsi ex se nati esse videantur. Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Docent enim nos, ut scis, dialectici, si ea, quae rem aliquam sequantur, falsa sint, falsam illam ipsam esse, quam sequantur. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Disserendi artem nullam habuit. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum.

Ut pulsi recurrant? Sed nimis multa. Videamus igitur sententias eorum, tum ad verba redeamus. Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Negarine ullo modo possit numquam quemquam stabili et firmo et magno animo, quem fortem virum dicimus, effici posse, nisi constitutum sit non esse malum dolorem? Sed hoc summum bonum, quod tertia significatione intellegitur, eaque vita, quae ex summo bono degitur, quia coniuncta ei virtus est. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Et quoniam haec deducuntur de corpore quid est cur non recte pulchritudo etiam ipsa propter se expetenda ducatur?

Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Oratio me istius philosophi non offendit; Contineo me ab exemplis. Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore;

Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Odium autem et invidiam facile vitabis. Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse? Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Si autem id non concedatur, non continuo vita beata tollitur. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Velut ego nunc moveor. Quis est tam dissimile homini. Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti.

Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico.

Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis.

In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Falli igitur possumus. Bork Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L.

Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Bestiarum vero nullum iudicium puto. Et quod est munus, quod opus sapientiae? Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur.

-, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. A villa enim, credo, et: Si ibi te esse scissem, ad te ipse venissem. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur.

Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Laboro autem non sine causa; Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Me ipsum esse dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam. Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?

Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. Tenuit permagnam Sextilius hereditatem, unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et recta emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset. Optime, inquam. Polycratem Samium felicem appellabant.

Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Quis istud possit, inquit, negare? Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur.

Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere? Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest.

Collige omnia, quae soletis: Praesidium amicorum. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Stoicos roga. An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar? Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Quoniamque in iis rebus, quae neque in virtutibus sunt neque in vitiis, est tamen quiddam, quod usui possit esse, tollendum id non est. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus.

Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit?

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Duo Reges: constructio interrete. Cum vero paulum processerunt, lusionibus vel laboriosis delectantur, ut ne verberibus quidem deterreri possint, eaque cupiditas agendi aliquid adolescit una cum aetatibus. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare.

Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis.

Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Ista similia non sunt, Cato, in quibus quamvis multum processeris tamen illud in eadem causa est, a quo abesse velis, donec evaseris; Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere. Ergo in bestiis erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, in ipsis hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit?

Ut id aliis narrare gestiant? Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Qui est in parvis malis. Proclivi currit oratio. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus;

Quo modo?

Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus;

Quo modo?

Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet;

Quae ista amicitia est?

Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit?

Itaque ab his ordiamur. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a Platone graviter vituperantur; Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Immo alio genere; Immo alio genere; Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Res enim concurrent contrariae. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos.

Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt.

Cum autem dispicere coepimus et sentire quid, simus et quid ab animantibus ceteris differamus, tum ea sequi incipimus, ad quae nati sumus. Cave putes quicquam esse verius. Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Facete M. Quamquam id quidem licebit iis existimare, qui legerint. Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit. At coluit ipse amicitias.

Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Non est igitur voluptas bonum. Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Is enim, qui occultus et tectus dicitur, tantum abest ut se indicet, perficiet etiam ut dolere alterius improbe facto videatur. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. At coluit ipse amicitias. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem? Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere.

Summus dolor plures dies manere non potest?

Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur.

Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate.

Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest.

Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere?

Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? An hoc usque quaque, aliter in vita? Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse loquitur. Sed ad illum redeo. Quod vestri non item. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Quam quidem certationem homo et acutus et diligens, Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum comparatione positum putat.

Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Crasso, quem semel ait in vita risisse Lucilius, non contigit, ut ea re minus agelastoj ut ait idem, vocaretur. An eiusdem modi? Ubi ut eam caperet aut quando? Non potes, nisi retexueris illa. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus.

Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam;

Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Conferam avum tuum Drusum cum C. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Frater et T. Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Leonidas autem, rex Lacedaemoniorum, se in Thermopylis trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis aut gloriosa mors, opposuit hostibus.

Propter nos enim illam, non propter eam nosmet ipsos diligimus.

Sint ista Graecorum; Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur; Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, abstinet se ab iniuria. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Proclivi currit oratio.

Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Efficiens dici potest. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Dat enim intervalla et relaxat. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus.

Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis?

Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Quid enim? Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Deinde qui fit, ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt? Pauca mutat vel plura sane; Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Urgent tamen et nihil remittunt.

Is es profecto tu.

Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Restatis igitur vos; Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet?

Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.

Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt.

An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod.

Sed quae tandem ista ratio est?

Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. At enim hic etiam dolore. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere? De hominibus dici non necesse est. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Tria genera bonorum; Praeclare hoc quidem. Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere. Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere.

Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit.

Sed nunc, quod agimus;

Concede nihil esse bonum, nisi quod bonestum sit: concedendum est in virtute esse positam beatam vitam vide rursus retro: dato hoc dandum erit illud. Bork

Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Iam contemni non poteris. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Ergo instituto veterum, quo etiam Stoici utuntur, hinc capiamus exordium.

Zenonem roges;

Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis?

Bork

Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes.

Bork

Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis.

Primum divisit ineleganter;

Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis.

Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis.

Tum ille: Ain tandem?

Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Primum divisit ineleganter; Itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Idem adhuc;

Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia.

Quo igitur, inquit, modo? An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Nemo igitur esse beatus potest. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? At multis malis affectus. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Quibusnam praeteritis? Erit enim mecum, si tecum erit.

Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit;

An hoc usque quaque, aliter in vita? Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Praeteritis, inquit, gaudeo. Ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Nihil enim hoc differt. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser.

Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum?

Nemo igitur esse beatus potest.

Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem;

Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos.

Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi;

Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis;

Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum;

Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur;

Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus.

Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere.

Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant.

Sed nimis multa.

Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam.

An eiusdem modi?

Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata.

Bork

Ut scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille don.

Bork

Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego?

Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Ea possunt paria non esse. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Moriatur, inquit. Quibus ego vehementer assentior. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere?

Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam.

Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo;

Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere.

Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat?

Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam;

Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit?

Restatis igitur vos; An quod ita callida est, ut optime possit architectari voluptates? Princeps huius civitatis Phalereus Demetrius cum patria pulsus esset iniuria, ad Ptolomaeum se regem Alexandream contulit. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Bork Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Que Manilium, ab iisque M. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Cur haec eadem Democritus? Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Sedulo, inquam, faciam. Videsne quam sit magna dissensio? Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia;

Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam intellegam quid sentiat; Si est nihil in eo, quod perficiendum est, praeter motum ingenii quendam, id est rationem, necesse est huic ultimum esse virtute agere;

Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum.

Iam enim adesse poterit.

Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans;

Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano.

Non igitur bene.

Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt.

Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum.

Restinguet citius, si ardentem acceperit.

Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse.

At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu.

Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos.

Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant;

Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus.

Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Immo alio genere; Neutrum vero, inquit ille. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Bork Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum est, voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti soletis.

Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Quae duo sunt, unum facit. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Ita prorsus, inquam; Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides.

Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis.

Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit?

Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate.

Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus.

Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn.

Videsne quam sit magna dissensio? Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Sed hoc summum bonum, quod tertia significatione intellegitur, eaque vita, quae ex summo bono degitur, quia coniuncta ei virtus est. Age, inquies, ista parva sunt. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Bork

Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Qui haec didicerunt, quae ille contemnit, sic solent: Duo genera cupiditatum, naturales et inanes, naturalium duo, necessariae et non necessariae. Ergo in gubernando nihil, in officio plurimum interest, quo in genere peccetur. Quod quidem nobis non saepe contingit. Cur post Tarentum ad Archytam? Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere.

Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare?

Bork

Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio.

Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt.

Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. In enumerandis autem corporis commodis si quis praetermissam a nobis voluptatem putabit, in aliud tempus ea quaestio differatur.

Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat?

Bork

Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere.

Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere?

Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat;

Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur;

Eadem nunc mea adversum te oratio est.

Quamquam id quidem licebit iis existimare, qui legerint.

Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas.

Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Satis est ad hoc responsum. Immo istud quidem, inquam, quo loco quidque, nisi iniquum postulo, arbitratu meo. Quod cum accidisset ut alter alterum necopinato videremus, surrexit statim. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Nos commodius agimus. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Ergo, inquit, tibi Q.

Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla concordiae. Quod cum dixissent, ille contra. Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Quocumque enim modo summum bonum sic exponitur, ut id vacet honestate, nec officia nec virtutes in ea ratione nec amicitiae constare possunt. Cum autem dispicere coepimus et sentire quid, simus et quid ab animantibus ceteris differamus, tum ea sequi incipimus, ad quae nati sumus. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit.

Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Eam stabilem appellas. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius?

Bork

Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Quid, si non modo utilitatem tibi nullam afferet, sed iacturae rei familiaris erunt faciendae, labores suscipiendi, adeundum vitae periculum? Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Haec dicuntur fortasse ieiunius; Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Ut id aliis narrare gestiant? Hoc est non dividere, sed frangere.

Quid enim?

Non igitur bene.

Qui convenit?

Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore.

Quonam, inquit, modo?

Quid, quod res alia tota est?

Bork

Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re;

At vero illa perfecta atque plena eorum, qui cum de hominis summo bono quaererent, nullam in eo neque animi neque corporis partem vacuam tutela reliquerunt.

Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Non igitur bene. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Eademne, quae restincta siti? In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. Qui haec didicerunt, quae ille contemnit, sic solent: Duo genera cupiditatum, naturales et inanes, naturalium duo, necessariae et non necessariae.

Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Si enim ad populum me vocas, eum.

Recte dicis;

Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt.

Velut ego nunc moveor.

Item de contrariis, a quibus ad genera formasque generum venerunt.

Zenonem roges;

Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet.

Bork

Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant.

Bork

Consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me nihilo, si potest;

Quo modo?

Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere.

Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M.

Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Quid tanto concursu honestissimorum studiorum, tanto virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad voluptatem conquiruntur? Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Quid ait Aristoteles reliquique Platonis alumni? Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit?

Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-;

Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Quid sequatur, quid repugnet, vident. Quod equidem non reprehendo; Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Suis cuiusque sensibus sic, ut, contra si quis dicere velit, non audiatur -, tamen, ne quid praetermittamus, rationes quoque, cur hoc ita sit, afferendas puto. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum.

Quae cum dixissem, magis ut illum provocarem quam ut ipse loquerer, tum Triarius leniter arridens: Tu quidem, inquit, totum Epicurum paene e philosophorum choro sustulisti.

Tum enim eam ipsam vis, quam modo ego dixi, et nomen inponis, in motu ut sit et faciat aliquam varietatem, tum aliam quandam summam voluptatem, quo addi nihil possit;

Si enim ad populum me vocas, eum.

Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Bork Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Quid ergo attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare? Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis?

Sunt enim levia et perinfirma, quae dicebantur a te, animi conscientia improbos excruciari, tum etiam poenae timore, qua aut afficiantur aut semper sint in metu ne afficiantur aliquando.

Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? At iam decimum annum in spelunca iacet. Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere? At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent.

Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere.

Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Inquit, respondet: Quia, nisi quod honestum est, nullum est aliud bonum! Non quaero iam verumne sit; Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. At multis se probavit. Inest in eadem explicatione naturae insatiabilis quaedam e cognoscendis rebus voluptas,in qua una confectis rebus necessariis vacui negotiis honeste ac liberaliter possimus vivere. In schola desinis. Et quod est munus, quod opus sapientiae?

Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo.

Sed vos squalidius, illorum vides quam niteat oratio.

Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus.

Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur.

Quare ad ea primum, si videtur;

Hic ego: Etsi facit hic quidem, inquam, Piso, ut vides, ea, quae praecipis, tamen mihi grata hortatio tua est.

Bork

Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum.

Quibusnam praeteritis?

Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris.

Istic sum, inquit.

Nihil ad rem! Ne sit sane;

Bork

Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum.

Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia.

Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur?

Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis.

Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam.

Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur.

Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens.

Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Non pugnem cum homine, cur tantum habeat in natura boni; Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate.

Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit;

Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit. Mihi autem nihil tam perspicuum videtur, quam has sententias eorum philosophorum re inter se magis quam verbis dissidere; Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Si longus, levis dictata sunt. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde?

Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam.

Bork

De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari.

Bork

Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias;

Optime, inquam.

Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum;

An eiusdem modi?

Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest.

Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus? Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius. Ac tamen hic mallet non dolere. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Deinde dolorem quem maximum?

Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Contineo me ab exemplis. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Quod quidem iam fit etiam in Academia.

Ut enim qui mortem in malis ponit non potest eam non timere, sic nemo ulla in re potest id, quod malum esse decreverit, non curare idque contemnere.

Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur;

Sed quid sentiat, non videtis. Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Nam omnia, quae sumenda quaeque legenda aut optanda sunt, inesse debent in summa bonorum, ut is, qui eam adeptus sit, nihil praeterea desideret. Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; Ostendit pedes et pectus. Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. At, si voluptas esset bonum, desideraret. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Apud imperitos tum illa dicta sunt, aliquid etiam coronae datum;

Aut, si nihil malum, nisi quod turpe, inhonestum, indecorum, pravum, flagitiosum, foedum-ut hoc quoque pluribus nominibus insigne faciamus-, quid praeterea dices esse fugiendum?

Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? An eiusdem modi? Bork Restinguet citius, si ardentem acceperit. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus.

Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio.

Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum.

Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L.

ALIO MODO.

Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est?

Bork

Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente?

A mene tu?

Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere.

Bork

Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere?

Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille; Nam ista vestra: Si gravis, brevis;

Si qua in iis corrigere voluit, deteriora fecit.

Prioris generis est docilitas, memoria; Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Omnium enim rerum principia parva sunt, sed suis progressionibus usa augentur nec sine causa; Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis;

Negarine ullo modo possit numquam quemquam stabili et firmo et magno animo, quem fortem virum dicimus, effici posse, nisi constitutum sit non esse malum dolorem?

-, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi.

Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris.

Nonne igitur tibi videntur, inquit, mala? Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Sed fortuna fortis; Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Prioris generis est docilitas, memoria;

Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Cyrenaici quidem non recusant; Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico.

Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Se omnia, quae secundum naturam sint, b o n a appellare, quae autem contra, m a l a. In enumerandis autem corporis commodis si quis praetermissam a nobis voluptatem putabit, in aliud tempus ea quaestio differatur. Res enim concurrent contrariae. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Itaque his sapiens semper vacabit. Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Quis, quaeso, inquit, est, qui quid sit voluptas nesciat, aut qui, quo magis id intellegat, definitionem aliquam desideret? Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Eadem fortitudinis ratio reperietur.

Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate.

Quis istud possit, inquit, negare?

Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex.

Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio?

Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur;

Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt.

Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis?

Ecce aliud simile dissimile. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo.

Venit ad extremum;

Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Quid Zeno? Sin aliud quid voles, postea. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Eam stabilem appellas. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Sed residamus, inquit, si placet. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Quod autem ratione actum est, id officium appellamus. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio.

Quae sequuntur igitur?

Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate.

Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet.

Quid enim tanto opus est instrumento in optimis artibus comparandis?

Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia.

At iam decimum annum in spelunca iacet.

His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent.

Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum.

Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum.

Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur.

Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis.

O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro.

Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris.

Quod cum dixissent, ille contra. Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Ut in voluptate sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium-hos ergo asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim. Paria sunt igitur. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Quod totum contra est.

Ita miser sit aliquando necesse est is, quem vos beatum semper vultis esse, nec vero id, dum omnia ad voluptatem doloremque referetis, efficietis umquam.

Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Equidem e Cn. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias.

Sin aliud quid voles, postea.

Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Pollicetur certe. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Sed dum efficere vultis beatum sapientem, cum maximas animo voluptates percipiat omnibusque partibus maiores quam corpore, quid occurrat non videtis.

Itaque Epicurus semper hoc utitur, ut probet voluptatem natura expeti, quod ea voluptas, quae in motu sit, et parvos ad se alliciat et bestias, non illa stabilis, in qua tantum inest nihil dolere. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas.

Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia.

An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere?

Et quidem, inquit, vehementer errat;

Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare.

Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum.

Totius enim quaestionis eius, quae habetur de finibus bonorum et malorum, cum quaeritur, in his quid sít extremum et ultimum, fons reperiendus est, in quo sint prima invitamenta naturae; Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer.

Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Cum autem usus progrediens familiaritatem effecerit, tum amorem efflorescere tantum, ut, etiamsi nulla sit utilitas ex amicitia, tamen ipsi amici propter se ipsos amentur. Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Sed fortuna fortis; Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam.

Quae cum dixisset, finem ille. Cum enim summum bonum in voluptate ponat, negat infinito tempore aetatis voluptatem fieri maiorem quam finito atque modico. Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. Non potes, nisi retexueris illa. Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo. Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Cur post Tarentum ad Archytam? Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Iam ille sorites, quo nihil putatis esse vitiosius: quod bonum sit, id esse optabile, quod optabile, id expetendum, quod expetendum, id laudabile, deinde reliqui gradus.

Quoniamque in iis rebus, quae neque in virtutibus sunt neque in vitiis, est tamen quiddam, quod usui possit esse, tollendum id non est. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti.

Quae similitudo in genere etiam humano apparet.

Tenent mordicus. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum.

Recte, inquit, intellegis.

Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit.

Zenonem roges;

Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat.

Quid de Pythagora?

Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere.

Bork

Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius.

Bork

Odium autem et invidiam facile vitabis.

Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Utilitatis causa amicitia est quaesita. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda.

Quid dubitas igitur, inquam, summo bono a te ita constituto, ut id totum in non dolendo sit, id tenere unum, id tueri, id defendere?

Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum.

At iam decimum annum in spelunca iacet. Primum quid tu dicis breve? Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Bork

Bork

Quae cum essent dicta, discessimus.

Sullae consulatum?

Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit;

Ita prorsus, inquam;

Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant.

Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Hoc foedus facere si potuerunt, faciant etiam illud, ut aequitatem, modestiam, virtutes omnes per se ipsas gratis diligant. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur. Quis enim redargueret?

Docent enim nos, ut scis, dialectici, si ea, quae rem aliquam sequantur, falsa sint, falsam illam ipsam esse, quam sequantur. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Sit sane ista voluptas.

Etiam beatissimum?

Cui Tubuli nomen odio non est?

Stoicos roga.

Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus;

Quonam, inquit, modo?

Nos vero, inquit ille;

Bork

Si enim ad populum me vocas, eum.

Hunc vos beatum; Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, abstinet se ab iniuria. Sint ista Graecorum; Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. At habetur! Et ego id scilicet nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Duo enim genera quae erant, fecit tria. Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis.

Sensibus enim ornavit ad res percipiendas idoneis, ut nihil aut non multum adiumento ullo ad suam confirmationem indigerent; Omnis sermo elegans sumi potest, tum varietas est tanta artium, ut nemo sine eo instrumento ad ullam rem illustriorem satis ornatus possit accedere. Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Haec igitur Epicuri non probo, inquam. Dici enim nihil potest verius. Cur igitur, cum de re conveniat, non malumus usitate loqui? Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Sensus enim cuiusque et natura rerum atque ipsa veritas clamabat quodam modo non posse adduci, ut inter eas res, quas Zeno exaequaret, nihil interesset.

Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris.

Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Eaedem res maneant alio modo. Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat;

Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Ut id aliis narrare gestiant? Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Completur enim et ex eo genere vitae, quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae sunt secundum naturam neque sunt in nostra potestate. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus?

Atque ab isto capite fluere necesse est omnem rationem bonorum et malorum.

Ut pulsi recurrant? Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Primum quid tu dicis breve? Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Nam ante Aristippus, et ille melius. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit.

Verum esto; Bestiarum vero nullum iudicium puto. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere? Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Dicimus aliquem hilare vivere; Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris;

Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Si longus, levis; Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Vide, quaeso, rectumne sit. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Prioris generis est docilitas, memoria; Quare attende, quaeso. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Nobis aliter videtur, recte secusne, postea;

Ubi ut eam caperet aut quando? Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus.

Scaevolam M.

Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis.

Primum divisit ineleganter;

Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest.

Audeo dicere, inquit.

Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae.

Ita credo.

Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte.

Tuum credibile?

Beatus sibi videtur esse moriens.

Bork

Nonne odio multos dignos putamus, qui quodam motu aut statu videntur naturae legem et modum contempsisse?

Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Cur deinde Metrodori liberos commendas? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Restatis igitur vos; Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet.

Vide igitur ne non debeas verbis nostris uti, sententiis tuis.

Quae sequuntur igitur? Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Facete M. Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit?

Nunc vides, quid faciat. Laboro autem non sine causa; Iam ille sorites, quo nihil putatis esse vitiosius: quod bonum sit, id esse optabile, quod optabile, id expetendum, quod expetendum, id laudabile, deinde reliqui gradus. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. Sit enim idem caecus, debilis. Prave, nequiter, turpiter cenabat;

Sed ego in hoc resisto; Peccata paria. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Nam bonum ex quo appellatum sit, nescio, praepositum ex eo credo, quod praeponatur aliis. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate.

Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti? Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Itaque non discedit ab eorum curatione, quibus praeposita vitam omnem debet gubernare, ut mirari satis istorum inconstantiam non possim. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Non potes, nisi retexueris illa. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt.

Equidem etiam curiam nostram-Hostiliam dico, non hanc novam, quae minor mihi esse videtur, posteaquam est maior-solebam intuens Scipionem, Catonem, Laelium, nostrum vero in primis avum cogitare;

Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus?

Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Praeclare hoc quidem. Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Duo enim genera quae erant, fecit tria. Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Nam hunc ipsum sive finem sive extremum sive ultimum definiebas id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur neque id ipsum usquam referretur. Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Quid igitur, inquit, eos responsuros putas?

Cum enim superiores, e quibus planissime Polemo, secundum naturam vivere summum bonum esse dixissent, his verbis tria significari Stoici dicunt, unum eius modi, vivere adhibentem scientiam earum rerum, quae natura evenirent. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene.

Sed mehercule pergrata mihi oratio tua.

Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius. Comprehensum, quod cognitum non habet? Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Tu quidem reddes; Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Si id dicis, vicimus. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. An eiusdem modi?

Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo.

In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum.

Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae?

Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus;

Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere?

Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur.

Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant.

Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus amicos quam se ipsos diligant.

Oratio me istius philosophi non offendit;

Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur?

Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Profectus in exilium Tubulus statim nec respondere ausus; Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Nec tamen exprimi verbum e verbo necesse erit, ut interpretes indiserti solent, cum sit verbum, quod idem declaret, magis usitatum. Ac tamen hic mallet non dolere. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Et quod est munus, quod opus sapientiae? At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest.

Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Sint ista Graecorum; Nulla erit controversia. Haec mirabilia videri intellego, sed cum certe superiora firma ac vera sint, his autem ea consentanea et consequentia, ne de horum quidem est veritate dubitandum. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere.

Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio?

Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Nec enim absolvi beata vita sapientis neque ad exitum perduci poterit, si prima quaeque bene ab eo consulta atque facta ipsius oblivione obruentur. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter.

Principiis autem a natura datis amplitudines quaedam bonorum excitabantur partim profectae a contemplatione rerum occultiorum, quod erat insitus menti cognitionis amor, e quo etiam rationis explicandae disserendique cupiditas consequebatur; Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur.

Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Praeclare hoc quidem. Aliter autem vobis placet. Esse enim, nisi eris, non potes. Nam quid possumus facere melius? Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur.

Bork

Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere.

Bork

Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia.

Quid iudicant sensus?

Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant.

Cur iustitia laudatur?

Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus;

Equidem e Cn.

Apparet statim, quae sint officia, quae actiones.

Reguli reiciendam;

His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent.

Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore.

Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Videsne quam sit magna dissensio? Bork

Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur; Quod quidem iam fit etiam in Academia. Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; Et quoniam haec deducuntur de corpore quid est cur non recte pulchritudo etiam ipsa propter se expetenda ducatur?

Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus.

Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Bork Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Nihil illinc huc pervenit. Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos quam dicatis voluptatem. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Mihi autem nihil tam perspicuum videtur, quam has sententias eorum philosophorum re inter se magis quam verbis dissidere;

Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim.

Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio.

Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis ornamenta neglexerit.

Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt.

Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Non potes, nisi retexueris illa. Tubulo putas dicere? Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Hoc tu nunc in illo probas. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Hunc vos beatum; Itaque eo, quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto accedam ad omnia tua, Torquate, nisi memoria forte defecerit. Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum.

Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Quis autem de ipso sapiente aliter existimat, quin, etiam cum decreverit esse moriendum, tamen discessu a suis atque ipsa relinquenda luce moveatur? Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Falli igitur possumus. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni.

Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Sed residamus, inquit, si placet. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Audeo dicere, inquit. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum.

Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers?

Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus;

Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio.

Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine;

Age, inquies, ista parva sunt. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest.

Et quidem, inquit, vehementer errat;

Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; Commentarios quosdam, inquam, Aristotelios, quos hic sciebam esse, veni ut auferrem, quos legerem, dum essem otiosus; Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Sedulo, inquam, faciam. Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum; Ergo in gubernando nihil, in officio plurimum interest, quo in genere peccetur. Ista similia non sunt, Cato, in quibus quamvis multum processeris tamen illud in eadem causa est, a quo abesse velis, donec evaseris; Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Refert tamen, quo modo.

Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus.

Nec vero umquam summum bonum assequi quisquam posset, si omnia illa, quae sunt extra, quamquam expetenda, summo bono continerentur. Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere.

Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare.

Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Pugnant Stoici cum Peripateticis. Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur.

In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate.

Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum.

Quid est igitur, inquit, quod requiras?

Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Igitur ne dolorem quidem. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Si enim ad populum me vocas, eum. Cum autem dispicere coepimus et sentire quid, simus et quid ab animantibus ceteris differamus, tum ea sequi incipimus, ad quae nati sumus. Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; In schola desinis. Immo videri fortasse. Quod cum accidisset ut alter alterum necopinato videremus, surrexit statim.

Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia;

Poterat autem inpune; Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Nemo igitur esse beatus potest. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Maximus dolor, inquit, brevis est.

Bork

Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego?

Hunc vos beatum;

Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio.

Stoicos roga.

An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit?

Idem adhuc;

Sed potestne rerum maior esse dissensio?

Bork

Itaque hic ipse iam pridem est reiectus;

Is enim, qui occultus et tectus dicitur, tantum abest ut se indicet, perficiet etiam ut dolere alterius improbe facto videatur.

Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est.

Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint.

An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit?

Quod equidem non reprehendo; Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Quare aliud aliquod, Torquate, hominis summum bonum reperiendum est, voluptatem bestiis concedamus, quibus vos de summo bono testibus uti soletis. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes.

Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a Platone graviter vituperantur;

Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus?

Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest.

Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate.

Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere.

An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit?

Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?

Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est?

Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam.

Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere.

Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare.

Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Suo genere perveniant ad extremum; An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Sed ad bona praeterita redeamus. Age sane, inquam.

Quae similitudo in genere etiam humano apparet.

Sed ille, ut dixi, vitiose.

An hoc usque quaque, aliter in vita?

Bork

Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere.

Bork

Idemque diviserunt naturam hominis in animum et corpus.

Avaritiamne minuis?

Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis.

Bork

At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu.

Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti?

In schola desinis.

Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere.

Sed tamen intellego quid velit.

Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos.

Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Sint modo partes vitae beatae. Tum mihi Piso: Quid ergo? Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Erat enim Polemonis. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Quid est igitur, inquit, quod requiras? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Utilitatis causa amicitia est quaesita.

Bork Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere. Et quoniam haec deducuntur de corpore quid est cur non recte pulchritudo etiam ipsa propter se expetenda ducatur? Videsne quam sit magna dissensio? Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Age sane, inquam. Bonum patria: miserum exilium.

Leonidas autem, rex Lacedaemoniorum, se in Thermopylis trecentosque eos, quos eduxerat Sparta, cum esset proposita aut fuga turpis aut gloriosa mors, opposuit hostibus. Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse.

Itaque fecimus.

In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam?

Bork

Utilitatis causa amicitia est quaesita.

Qui convenit?

Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim.

Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Scrupulum, inquam, abeunti; Quodsi vultum tibi, si incessum fingeres, quo gravior viderere, non esses tui similis; Nihilo magis. Sed cum, quod honestum sit, id solum bonum esse dicamus, consentaneum tamen est fungi officio, cum id officium nec in bonis ponamus nec in malis. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse. Tenent mordicus. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Ratio enim nostra consentit, pugnat oratio. Certe non potest. Utilitatis causa amicitia est quaesita. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers?

Quis negat?

Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui.

Bork

Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam;

Age sane, inquam.

Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus;

Explanetur igitur.

Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim.

Sint modo partes vitae beatae.

Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti?

Cur post Tarentum ad Archytam?

Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum;

Cave putes quicquam esse verius.

Studet enim meus is audire Cicero quaenam sit istius veteris, quam commemoras, Academiae de finibus bonorum Peripateticorumque sententia. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Hic nihil fuit, quod quaereremus. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici.

Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant;

Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers?

At hoc in eo M.

Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas.

Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum;

Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Duo Reges: constructio interrete. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Falli igitur possumus. Bork Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando; Paria sunt igitur.

Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita?

Bork

Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Quid iudicant sensus? Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Verum hoc idem saepe faciamus. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Minime vero istorum quidem, inquit. Quid sequatur, quid repugnet, vident. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. At hoc in eo M. At hoc in eo M. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Verum hoc idem saepe faciamus. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere.

Graece donan, Latine voluptatem vocant. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Venit ad extremum; Facillimum id quidem est, inquam. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. An tu me de L. Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat;

Frater et T.

Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere?

Bork

Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc?

Bork

Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret.

Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante.

De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Non enim in ipsa sapientia positum est beatum esse, sed in iis rebus, quas sapientia comparat ad voluptatem. Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. At eum nihili facit;

Positum est a nostris in iis esse rebus, quae secundum naturam essent, non dolere; Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere.

Equidem e Cn. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Nam de isto magna dissensio est. Summus dolor plures dies manere non potest? Quae cum essent dicta, finem fecimus et ambulandi et disputandi. Sed vos squalidius, illorum vides quam niteat oratio. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Tria genera bonorum; Disserendi artem nullam habuit.

Est enim natura sic generata vis hominis, ut ad omnem virtutem percipiendam facta videatur, ob eamque causam parvi virtutum simulacris, quarum in se habent semina, sine doctrina moventur; Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris;

Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur;

Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere.

Quid de Pythagora?

Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem;

Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae.

Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet.

Quare attende, quaeso. Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Quod quidem iam fit etiam in Academia. Quid iudicant sensus?

Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Ego vero isti, inquam, permitto. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Poterat autem inpune; Quocirca intellegi necesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur, invitamenta inesse, quibus ad discendum cognoscendumque moveamur. Quodcumque in mentem incideret, et quodcumque tamquam occurreret. Si longus, levis. Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas?

Certe non potest.

Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus.

Quos nisi redarguimus, omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est.

Sullae consulatum?

Bork

Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego?

Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur. Dat enim intervalla et relaxat.

Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Ea possunt paria non esse. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Eam stabilem appellas. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Si enim ad populum me vocas, eum. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere.

Idemque diviserunt naturam hominis in animum et corpus.

Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam;

Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit?

Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis.

Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. At enim hic etiam dolore. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Elicerem ex te cogeremque, ut responderes, nisi vererer ne Herculem ipsum ea, quae pro salute gentium summo labore gessisset, voluptatis causa gessisse diceres. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Sin aliud quid voles, postea. Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Praeclare hoc quidem. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias;

Hoc sic expositum dissimile est superiori. Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Non risu potius quam oratione eiciendum? Ratio quidem vestra sic cogit. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta.

Audebo igitur cetera, quae secundum naturam sint, bona appellare nec fraudare suo vetere nomine neque iam aliquod potius novum exquirere,virtutis autem amplitudinem quasi in altera librae lance ponere. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat.

Tantus est igitur innatus in nobis cognitionis amor et scientiae, ut nemo dubitare possit quin ad eas res hominum natura nullo emolumento invitata rapiatur. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Pauca mutat vel plura sane; Beatus sibi videtur esse moriens. Nec vero umquam summum bonum assequi quisquam posset, si omnia illa, quae sunt extra, quamquam expetenda, summo bono continerentur. Quis istud possit, inquit, negare? Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus. Immo videri fortasse. Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Critolaus imitari voluit antiquos, et quidem est gravitate proximus, et redundat oratio, ac tamen is quidem in patriis institutis manet. Id mihi magnum videtur. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando;

Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus;

Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex.

An hoc usque quaque, aliter in vita?

Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi;

An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit?

Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus.

Restatis igitur vos; Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Hoc mihi cum tuo fratre convenit.

Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. Urgent tamen et nihil remittunt. Bork Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest.

Bonum patria: miserum exilium.

Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt.

Neminem videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur.

Cynicorum autem rationem atque vitam alii cadere in sapientem dicunt, si qui eius modi forte casus inciderit, ut id faciendum sit, alii nullo modo.

Si longus, levis. Est, ut dicis, inquam. Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse? A mene tu? Quod si ita est, sequitur id ipsum, quod te velle video, omnes semper beatos esse sapientes. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur?

Quid ad utilitatem tantae pecuniae?

Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest.

Neminem videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur.

Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim.

Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere?

Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt.

Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono.

Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius.

Quid, de quo nulla dissensio est?

Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit.

Sunt autem etiam clariora vel plane perspicua minimeque dubitanda indicia naturae, maxime scilicet in homine sed in omni animali, ut appetat animus aliquid agere semper neque ulla condicione quietem sempiternam possit pati.

Bonum liberi: misera orbitas. Dicimus aliquem hilare vivere; Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Non igitur bene. Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset.

Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus? Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus.

Urgent tamen et nihil remittunt. Nam, ut paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur.

Nihilo magis.

Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum.

Moriatur, inquit.

Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri.

Qui convenit?

His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti.

Quibusnam praeteritis?

Quorum altera prosunt, nocent altera.

Hic ego: Pomponius quidem, inquam, noster iocari videtur, et fortasse suo iure. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius.

Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter.

Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere.

Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Istic sum, inquit. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt.

Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt;

Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat?

Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem.

Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt.

Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi;

Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Nulla erit controversia. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus.

Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Videsne quam sit magna dissensio? Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Quis, quaeso, inquit, est, qui quid sit voluptas nesciat, aut qui, quo magis id intellegat, definitionem aliquam desideret? Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Sed fac ista esse non inportuna; Bork Mihi enim satis est, ipsis non satis. Sunt etiam turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in sapientem non est facile defendere.

Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur.

Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Quid de Platone aut de Democrito loquar? Num quid tale Democritus? Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris?

Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat.

Cumque duae sint artes, quibus perfecte ratio et oratio compleatur, una inveniendi, altera disserendi, hanc posteriorem et Stoici et Peripatetici, priorem autem illi egregie tradiderunt, hi omnino ne attigerunt quidem.

Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Id enim ille summum bonum eu)qumi/an et saepe a)qambi/an appellat, id est animum terrore liberum. Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Non semper, inquam; Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Non est igitur voluptas bonum. At ego quem huic anteponam non audeo dicere;

Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis, cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? Nihilo magis. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Quis est autem dignus nomine hominis, qui unum diem totum velit esse in genere isto voluptatis? At enim hic etiam dolore. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo.

Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Et quod est munus, quod opus sapientiae? Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur.

Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat?

Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius.

Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim.

Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus;

Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere.

Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur.

Quare attende, quaeso. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur; Quod autem patrocinium aut quae ista causa est voluptatis, quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit adhibere? Hic ambiguo ludimur. At multis malis affectus. Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Age sane, inquam. Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Inquit, respondet: Quia, nisi quod honestum est, nullum est aliud bonum! Non quaero iam verumne sit;

Decius, princeps in ea familia consulatus, cum se devoverat et equo admisso in mediam aciem Latinorum irruebat, aliquid de voluptatibus suis cogitabat? Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia.

Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio.

Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane.

Idcirco enim non desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est.

Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit.

Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur.

Bork Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Hoc tu nunc in illo probas. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere.

Itaque haec cum illis est dissensio, cum Peripateticis nulla sane. Mihi enim satis est, ipsis non satis. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Prioris generis est docilitas, memoria; Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Non laboro, inquit, de nomine. Vide, quaeso, rectumne sit. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit?

Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse loquitur. Id quaeris, inquam, in quo, utrum respondero, verses te huc atque illuc necesse est. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Nunc vides, quid faciat. Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto. Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis ornamenta neglexerit. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Qualem igitur hominem natura inchoavit? Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Certe non potest. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante.

Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere.

Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur.

Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus?

Consequens enim est et post oritur, ut dixi.

Hoc non est positum in nostra actione.

Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes;

Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem.

Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano.

Haec quo modo conveniant, non sane intellego.

Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis; Facillimum id quidem est, inquam. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse. Haec mihi videtur delicatior, ut ita dicam, molliorque ratio, quam virtutis vis gravitasque postulat. Si enim ad populum me vocas, eum. Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. Omnes, qui non sint sapientes, aeque miseros esse, sapientes omnes summe beatos, recte facta omnia aequalia, omnia peccata paria; Quae duo sunt, unum facit. Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Cave putes quicquam esse verius.

Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Deinde dolorem quem maximum? Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet? Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere.

Nam quid possumus facere melius? At multis se probavit. Equidem e Cn. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Quod totum contra est. Beatus sibi videtur esse moriens. Sin aliud quid voles, postea.

Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati. Nam hunc ipsum sive finem sive extremum sive ultimum definiebas id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur neque id ipsum usquam referretur. Cave putes quicquam esse verius. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Quod totum contra est. Nec vero audiendus Hieronymus, cui summum bonum est idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe dicitis, nihil dolere. Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Atque ut a corpore ordiar, videsne ut, si quae in membris prava aut debilitata aut inminuta sint, occultent homines? Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Bork

Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.

At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate.

Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis.

Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Itaque homo in primis ingenuus et gravis, dignus illa familiaritate Scipionis et Laelii, Panaetius, cum ad Q. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Pauca mutat vel plura sane; Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Hoc non est positum in nostra actione. Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Tanta vis admonitionis inest in locis; Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Tibi hoc incredibile, quod beatissimum.

Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Quo modo autem philosophus loquitur? In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Non potes, nisi retexueris illa. Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Bork Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Eam stabilem appellas.

Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Nec vero umquam summum bonum assequi quisquam posset, si omnia illa, quae sunt extra, quamquam expetenda, summo bono continerentur. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Quis negat? Hoc sic expositum dissimile est superiori. Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit, scire litteras. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Avaritiamne minuis?

Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus.

Bonum integritas corporis: misera debilitas.

Idcirco enim non desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est.

Eadem nunc mea adversum te oratio est.

Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Bork Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Confecta res esset. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Quare attende, quaeso. Bork Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Nos commodius agimus.

Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. At certe gravius. Bork Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere.

Ut bacillum aliud est inflexum et incurvatum de industria, aliud ita natum, sic ferarum natura non est illa quidem depravata mala disciplina, sed natura sua. Sit voluptas non minor in nasturcio illo, quo vesci Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Syracusanis mensis, quae a Platone graviter vituperantur;

Bork

Mihi enim satis est, ipsis non satis.

Bork

Cur iustitia laudatur?

Bork

Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat.

Ut id aliis narrare gestiant? Profectus in exilium Tubulus statim nec respondere ausus; Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. An hoc usque quaque, aliter in vita? Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est?

Possumusne hic scire qualis sit, nisi contulerimus inter nos, cum finem bonorum dixerimus, quid finis, quid etiam sit ipsum bonum? Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Age, inquies, ista parva sunt. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Velut ego nunc moveor.

Bork

Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur?

Quonam, inquit, modo?

Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio?

Nihil sane.

Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus;

Cur haec eadem Democritus?

Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam.

Itaque fecimus.

Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum;

Sed fortuna fortis;

Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit?

Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Nemo igitur esse beatus potest. Sed tamen intellego quid velit. Quid enim est tam repugnans quam eundem dicere, quod honestum sit, solum id bonum esse, qui dicat appetitionem rerum ad vivendum accommodatarum natura profectam? Verum hoc idem saepe faciamus.

Non risu potius quam oratione eiciendum? Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Collige omnia, quae soletis: Praesidium amicorum. Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Antiquorum autem sententiam Antiochus noster mihi videtur persequi diligentissime, quam eandem Aristoteli fuisse et Polemonis docet. Bork At multis se probavit. Hunc vos beatum; Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus. Confecta res esset.

Perge porro;

Ita prorsus, inquam;

Erat enim Polemonis.

Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat.

Recte dicis;

Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse;

Optime, inquam.

Nam de isto magna dissensio est.

Sed cum ea, quae praeterierunt, acri animo et attento intuemur, tum fit ut aegritudo sequatur, si illa mala sint, laetitia, si bona. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio?

Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Hoc foedus facere si potuerunt, faciant etiam illud, ut aequitatem, modestiam, virtutes omnes per se ipsas gratis diligant. Age, inquies, ista parva sunt. Huic verbo omnes, qui ubique sunt, qui Latine sciunt, duas res subiciunt, laetitiam in animo, commotionem suavem iucunditatis in corpore.

Sin autem voluptatem putat adiungendam eam, quae sit in motu-sic enim appellat hanc dulcem: in motu, illam nihil dolentis in stabilitate-, quid tendit?

Bork Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re; Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris?

Si longus, levis dictata sunt. Quis istum dolorem timet? Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Nam quicquid quaeritur, id habet aut generis ipsius sine personis temporibusque aut his adiunctis facti aut iuris aut nominis controversiam. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Atque etiam ad iustitiam colendam, ad tuendas amicitias et reliquas caritates quid natura valeat haec una cognitio potest tradere. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores.

Sedulo, inquam, faciam.

Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt;

Bork

Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta.

Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn.

Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus.

Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis.

Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus?

Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi.

Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum.

Nam qui valitudinem aestimatione aliqua dignam iudicamus neque eam tamen in bonis ponimus, idem censemus nullam esse tantam aestimationem, ut ea virtuti anteponatur. In omni enim animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis, in canibus, quibus tamen et dolore vacare opus est et valere;

Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Negare non possum. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat.

Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum.

Sed ad rem redeamus;

Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem.

Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Cui Tubuli nomen odio non est? Illa tamen simplicia, vestra versuta. Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla concordiae. Sed ad bona praeterita redeamus. Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Et quidem, inquit, vehementer errat;

Quid adiuvas?

Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti?

Quonam, inquit, modo?

Hic ego: Pomponius quidem, inquam, noster iocari videtur, et fortasse suo iure.

Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum.

Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Mihi enim satis est, ipsis non satis. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles?

Immo alio genere;

Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur.

Praeclarae mortes sunt imperatoriae;

Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat.

Tu quidem reddes;

Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim.

Quonam modo?

Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum;

Pollicetur certe.

Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus.

Bork

Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant.

Efficiens dici potest.

Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt.

Qui convenit?

An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere?

Bork

Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem.

Scrupulum, inquam, abeunti;

Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit.

Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est?

Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Urgent tamen et nihil remittunt.

Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii.

Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur. Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. Est enim mihi magnae curae-quamquam hoc quidem proprium tuum munus est-, ut ita erudiatur, ut et patri et Caepioni nostro et tibi tam propinquo respondeat.

Graece donan, Latine voluptatem vocant.

Nos commodius agimus.

Ut aliquid scire se gaudeant?

Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit?

Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est?

Minime vero istorum quidem, inquit.

Quae sequuntur igitur?

Facillimum id quidem est, inquam.

Sed quid ages tandem, si utilitas ab amicitia, ut fit saepe, defecerit?

Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac.

Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M.

Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, abstinet se ab iniuria. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris.

Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Primum quid tu dicis breve? An tu me de L. Non risu potius quam oratione eiciendum? Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Age sane, inquam. Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Graece donan, Latine voluptatem vocant.

Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est.

Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis.

Sed quamquam negant nec virtutes nec vitia crescere, tamen utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari putant. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate?

Bork

Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus.

Etiam beatissimum?

Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit.

Bork

An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia?

At coluit ipse amicitias.

Cur iustitia laudatur?

Quid Zeno?

Haec quo modo conveniant, non sane intellego.

Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Non autem hoc: igitur ne illud quidem. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Id enim ille summum bonum eu)qumi/an et saepe a)qambi/an appellat, id est animum terrore liberum. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus;

Quo tandem modo?

Tubulo putas dicere?

Hoc mihi cum tuo fratre convenit.

Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides.

Sic, quod est extremum omnium appetendorum atque ductum a prima commendatione naturae, multis gradibus adscendit, ut ad summum perveniret, quod cumulatur ex integritate corporis et ex mentis ratione perfecta.

An nisi populari fama?

Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt.

Nihil sane.

Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans;

Quid de Pythagora?

Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico.

Bork

Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus.

Facillimum id quidem est, inquam. Bork Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Aliter autem vobis placet. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Eaedem res maneant alio modo. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Id mihi magnum videtur.

Certe non potest. Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Beatum, inquit. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis?

Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Qui haec didicerunt, quae ille contemnit, sic solent: Duo genera cupiditatum, naturales et inanes, naturalium duo, necessariae et non necessariae. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Quae sequuntur igitur?

Quonam modo?

Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri.

An eiusdem modi?

Quamquam id quidem licebit iis existimare, qui legerint.

Nihil sane.

Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis?

Quod autem ratione actum est, id officium appellamus. Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur. Me ipsum esse dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet propter amici voluptatem. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Sed haec in pueris;

Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium.

Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt.

Qui convenit?

Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis.

Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam;

Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere?

Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Prave, nequiter, turpiter cenabat; Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt;

Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt.

Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam.

At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat.

Immo videri fortasse.

Sed plane dicit quod intellegit.

Bork

Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit;

Primum divisit ineleganter;

Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata.

Bork

Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris.

Quae sequuntur igitur?

Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit.

Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Cumque ipsa virtus efficiat ita beatam vitam, ut beatior esse non possit, tamen quaedam deesse sapientibus tum, cum sint beatissimi; Introduci enim virtus nullo modo potest, nisi omnia, quae leget quaeque reiciet, unam referentur ad summam. Satis est ad hoc responsum. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit.

Inquit, dasne adolescenti veniam? Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Etenim si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? Sed tu, ut dignum est tua erga me et philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori tueare liberos. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur;

At iam decimum annum in spelunca iacet. Pompeius in foedere Numantino infitiando fuit, nec vero omnia timente, sed primum qui animi conscientiam non curet, quam scilicet comprimere nihil est negotii. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Quid enim? Sed quod proximum fuit non vidit. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Id Sextilius factum negabat. Bork Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit.

Tuum credibile? Nos vero, inquit ille; Quae contraria sunt his, malane? Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Ille incendat? Nam quid possumus facere melius? Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Quae cum essent dicta, discessimus.

Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum.

Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest.

Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides.

Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis;

Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers?

Minime vero, inquit ille, consentit.

Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.

Hoc non est positum in nostra actione.

Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Minime vero istorum quidem, inquit. Haec dicuntur inconstantissime. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Quippe: habes enim a rhetoribus; Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire. Ergo in bestiis erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, in ipsis hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur?

Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris.

Nihil opus est exemplis hoc facere longius.

Nam de isto magna dissensio est.

Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio?

Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum.

Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Iam insipientes alios ita esse, ut nullo modo ad sapientiam possent pervenire, alios, qui possent, si id egissent, sapientiam consequi. Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest. Satis est ad hoc responsum. Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Solum praeterea formosum, solum liberum, solum civem, stultost; Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane.

Age sane, inquam.

Explanetur igitur.

Quis hoc dicit?

Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat.

Bork

Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem.

Bork

Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers?

Scrupulum, inquam, abeunti;

Hic nihil fuit, quod quaereremus.

Ita credo.

Quid de Platone aut de Democrito loquar?

Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Quis est tam dissimile homini. Quid, de quo nulla dissensio est? Tibi hoc incredibile, quod beatissimum.

Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Sensus enim cuiusque et natura rerum atque ipsa veritas clamabat quodam modo non posse adduci, ut inter eas res, quas Zeno exaequaret, nihil interesset. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Non semper, inquam; Et tamen quid attinet luxuriosis ullam exceptionem dari aut fingere aliquos, qui, cum luxuriose viverent, a summo philosopho non reprehenderentur eo nomine dumtaxat, cetera caverent?

Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Falli igitur possumus. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Quam quidem certationem homo et acutus et diligens, Chrysippus, non contemnit totumque discrimen summi boni in earum comparatione positum putat. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Ergo, inquit, tibi Q. At habetur! Et ego id scilicet nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Quae ista amicitia est?

Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo. At habetur! Et ego id scilicet nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur? Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Stoici autem, quod finem bonorum in una virtute ponunt, similes sunt illorum; Nihil enim arbitror esse magna laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris metu.

Facillimum id quidem est, inquam. Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus?

Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. Non igitur bene. Quos qui tollunt et nihil posse percipi dicunt, ii remotis sensibus ne id ipsum quidem expedire possunt, quod disserunt. Quid sequatur, quid repugnet, vident. Summus dolor plures dies manere non potest?

Bork

Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus.

Bork

Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt.

Bork

Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus?

Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Ratio enim nostra consentit, pugnat oratio. Memini vero, inquam; Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Si longus, levis; Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum;

Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Sin aliud quid voles, postea. Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas.

Dici enim nihil potest verius.

Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est;

Stuprata per vim Lucretia a regis filio testata civis se ipsa interemit.

In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum.

Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico.

Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur?

Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit?

Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum?

Illi enim inter se dissentiunt.

Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur;

Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Bork Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Et quoniam haec deducuntur de corpore quid est cur non recte pulchritudo etiam ipsa propter se expetenda ducatur? Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet propter amici voluptatem. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam.

Eademne, quae restincta siti? Quos nisi redarguimus, omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Deinde non quaerimus, quid obscuretur aut intereat, quia sit admodum parvum, sed quid tale sit, ut expleat summam. Et summatim quidem haec erant de corpore animoque dicenda, quibus quasi informatum est quid hominis natura postulet. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Atque ut a corpore ordiar, videsne ut, si quae in membris prava aut debilitata aut inminuta sint, occultent homines? Bork Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio.

Quae sunt igitur communia vobis cum antiquis, iis sic utamur quasi concessis; Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Res enim concurrent contrariae. An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Odium autem et invidiam facile vitabis. Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere?

Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Beatum, inquit. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re;

Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Tu quidem reddes; Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Odium autem et invidiam facile vitabis. Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Prioris generis est docilitas, memoria;

Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Quis est enim aut quotus quisque, cui, mora cum adpropinquet, non refugiat timido sanguen átque exalbescát metu? Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus;

Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. An hoc usque quaque, aliter in vita? Quod autem patrocinium aut quae ista causa est voluptatis, quae nec testes ullos e claris viris nec laudatores poterit adhibere? Nihil enim possumus iudicare, nisi quod est nostri iudicii-in quo frustra iudices solent, cum sententiam pronuntiant, addere: si quid mei iudicii est; Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Iubet igitur nos Pythius Apollo noscere nosmet ipsos. Si longus, levis; In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Iubet igitur nos Pythius Apollo noscere nosmet ipsos. Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me.

Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Quae contraria sunt his, malane? Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Quod cum dixissent, ille contra. Quorum sine causa fieri nihil putandum est.

Quippe: habes enim a rhetoribus; Cur haec eadem Democritus? Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem declarantem illud, quod a te dictum est, convenienter naturae vivere. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Ex quo intellegitur, quoniam se ipsi omnes natura diligant, tam insipientem quam sapientem sumpturum, quae secundum naturam sint, reiecturumque contraria.

Octavium, Marci filium, familiarem meum, confici vidi, nec vero semel nec ad breve tempus, sed et saepe et plane diu.

Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum.

Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari.

Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem.

Age sane, inquam.

Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Desideraret enim valitudinem, vacuitatem doloris, appeteret etiam conservationem sui earumque rerum custodiam finemque, sibi constitueret secundum naturam vivere.

Ut scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille don. Cave putes quicquam esse verius. Etiam beatissimum? Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. Qui est in parvis malis.

Restatis igitur vos;

Cum praesertim illa perdiscere ludus esset.

Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere.

Nam si propter voluptatem, quae est ista laus, quae possit e macello peti?

Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret?

Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus.

An eiusdem modi?

Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Quam similitudinem videmus in bestiis, quae primo, in quo loco natae sunt, ex eo se non commoventi deinde suo quaeque appetitu movetur. Hos contra singulos dici est melius. Quis est enim, qui hoc cadere in sapientem dicere audeat, ut, si fieri possit, virtutem in perpetuum abiciat, ut dolore omni liberetur? Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo.

Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Haec igitur Epicuri non probo, inquam. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Iam enim adesse poterit. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Atque ut a corpore ordiar, videsne ut, si quae in membris prava aut debilitata aut inminuta sint, occultent homines? Et quidem, inquit, vehementer errat; Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus?

In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur.

Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata.

Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam.

Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo;

Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit;

Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere?

Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio.

Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Illi enim inter se dissentiunt. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Tum mihi Piso: Quid ergo? Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Quae sequuntur igitur? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Concinnus deinde et elegans huius, Aristo, sed ea, quae desideratur, a magno philosopho, gravitas, in eo non fuit; Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur;

Quare conare, quaeso. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Facillimum id quidem est, inquam. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Deinde qui fit, ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt? Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest.

Iure igitur gravissimi philosophi initium summi boni a natura petiverunt et illum appetitum rerum ad naturam accommodatarum ingeneratum putaverunt omnibus, quia continentur ea commendatione naturae, qua se ipsi diligunt. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit.

Bork Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Quod vestri quidem vel optime disputant, nihil opus esse eum, qui philosophus futurus sit, scire litteras. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris.

Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Bork Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit?

Hic ego: Pomponius quidem, inquam, noster iocari videtur, et fortasse suo iure.

Nihil sane.

Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile.

Sed quid sentiat, non videtis. Non metuet autem, sive celare poterit, sive opibus magnis quicquid fecerit optinere, certeque malet existimari bonus vir, ut non sit, quam esse, ut non putetur. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Sed ad bona praeterita redeamus. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Murenam te accusante defenderem.

Sunt enim levia et perinfirma, quae dicebantur a te, animi conscientia improbos excruciari, tum etiam poenae timore, qua aut afficiantur aut semper sint in metu ne afficiantur aliquando.

Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Paria sunt igitur. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Scrupulum, inquam, abeunti; Ut id aliis narrare gestiant? Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit.

Omne enim animal, simul et ortum est, se ipsum et omnes partes suas diligit duasque, quae maximae sunt, in primis amplectitur, animum et corpus, deinde utriusque partes.

Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis? Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. Ita prorsus, inquam; Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Nemo enim est, qui aliter dixerit quin omnium naturarum simile esset id, ad quod omnia referrentur, quod est ultimum rerum appetendarum. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio.

Easdemne res?

In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum;

Bork

Mihi enim satis est, ipsis non satis.

Bork

Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis;

Bork

Videsne, ut haec concinant?

Quare attende, quaeso.

Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt.

Quo modo?

Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit?

Zenonem roges;

Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur?

Bork

Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio.

Quo modo?

Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius?

Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Duo enim genera quae erant, fecit tria. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. An tu me de L. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria.

Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis.

Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? At enim hic etiam dolore. Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Quod si ita est, sequitur id ipsum, quod te velle video, omnes semper beatos esse sapientes. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Bork Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Age sane, inquam. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Duo Reges: constructio interrete. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria.

Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponi s, memoriae mando; Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Nos cum te, M. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret.

Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Ut ad minora veniam, mathematici, poëtae, musici, medici denique ex hac tamquam omnium artificum officina profecti sunt. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me nihilo, si potest; Utilitatis causa amicitia est quaesita. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem.

Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Verum hoc idem saepe faciamus. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt.

Non semper, inquam; Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum.

Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Iam vero animus non esse solum, sed etiam cuiusdam modi debet esse, ut et omnis partis suas habeat incolumis et de virtutibus nulla desit.

Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Si enim ad populum me vocas, eum. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur?

Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime.

Hoc non est positum in nostra actione. Nec hoc ille non vidit, sed verborum magnificentia est et gloria delectatus. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Scrupulum, inquam, abeunti; Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem;

Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Prave, nequiter, turpiter cenabat; Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam.

Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Quid tanto concursu honestissimorum studiorum, tanto virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad voluptatem conquiruntur? Eademne, quae restincta siti? Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia.

Coniunctio autem cum honestate vel voluptatis vel non dolendi id ipsum honestum, quod amplecti vult, id efficit turpe. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant.

Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit?

Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Putabam equidem satis, inquit, me dixisse. Collatio igitur ista te nihil iuvat. Bonum incolumis acies: misera caecitas.

Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Infinitio ipsa, quam apeirian vocant, tota ab illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant cotidie. Non elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: Hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum.

Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Quis istum dolorem timet? Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Summae mihi videtur inscitiae. Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse, dolorem malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, cum privatarum litium iudices sumus. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Pauca mutat vel plura sane; Te autem hortamur omnes, currentem quidem, ut spero, ut eos, quos novisse vis, imitari etiam velis. Disserendi artem nullam habuit.

Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P.

Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur?

Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Ut ei, qui iucunde vixerit annos decem, si aeque vita iucunda menstrua addatur, quia momentum aliquod habeat ad iucundum accessio, bonum sit; Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere. Bork Suo genere perveniant ad extremum; Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum.

Nos grave certamen belli clademque tenemus, Graecia quam Troiae divino numine vexit, Omniaque e latis rerum vestigia terris. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Maximus dolor, inquit, brevis est. Quod iam a me expectare noli.

At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem. Quibusnam praeteritis? Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Quibusnam praeteritis?

At enim hic etiam dolore. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Numquam facies. Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Memini vero, inquam; Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria?

Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Minime vero, inquit ille, consentit. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest.

Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Ego vero isti, inquam, permitto. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Sint modo partes vitae beatae. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere.

Bork Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Quid censes eos esse facturos, qui omnino virtutem a bonorum fine segregaverunt, Epicurum, Hieronymum, illos etiam, si qui Carneadeum finem tueri volunt? Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt.

Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Heri, inquam, ludis commissis ex urbe profectus veni ad vesperum. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Sed haec nihil sane ad rem;

Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Commentarios quosdam, inquam, Aristotelios, quos hic sciebam esse, veni ut auferrem, quos legerem, dum essem otiosus; Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Laboro autem non sine causa; Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt.

Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est.

Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Quam similitudinem videmus in bestiis, quae primo, in quo loco natae sunt, ex eo se non commoventi deinde suo quaeque appetitu movetur. Pisone in eo gymnasio, quod Ptolomaeum vocatur, unaque nobiscum Q. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Hic nihil fuit, quod quaereremus. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Sive hoc difficile est, tamen nec modus est ullus investigandi veri, nisi inveneris, et quaerendi defatigatio turpis est, cum id, quod quaeritur, sit pulcherrimum. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem declarantem illud, quod a te dictum est, convenienter naturae vivere. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt.

Eam stabilem appellas. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Falli igitur possumus. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus?

Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Quis nostrum dixerit, quos non pudet ea, quae Stoici aspera dicunt, mala dicere, melius esse turpiter aliquid facere cum voluptate quam honeste cum dolore? Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Dici enim nihil potest verius. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus.

Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Illa tamen simplicia, vestra versuta. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Si quae forte-possumus. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem.

Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Quid de Pythagora? Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus.

Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Bork In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti.

Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Tollenda est atque extrahenda radicitus. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Scrupulum, inquam, abeunti; Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Quis negat? Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum.

Disserendi artem nullam habuit. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Piso igitur hoc modo, vir optimus tuique, ut scis, amantissimus. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Dici enim nihil potest verius.

Sed plane dicit quod intellegit. Verum hoc idem saepe faciamus. Bork Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Sed fac ista esse non inportuna; Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere.

Cur igitur, cum de re conveniat, non malumus usitate loqui? Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Simus igitur contenti his.

Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Bork Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Sed fortuna fortis; Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus;

Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Audeo dicere, inquit. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur.

In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. Scaevolam M. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere.

Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. Nemo nostrum credebat, eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam illum, qui id se rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Apparet statim, quae sint officia, quae actiones.

Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Sed haec in pueris; Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L.

At enim hic etiam dolore. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis.

Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis.

Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis ornamenta neglexerit. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Utilitatis causa amicitia est quaesita.

Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum. Scaevolam M. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset?

Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Pauca mutat vel plura sane; Verum hoc idem saepe faciamus. Hoc non est positum in nostra actione. Nihil ad rem! Ne sit sane; Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem.

Est autem eius generis actio quoque quaedam, et quidem talis, ut ratio postulet agere aliquid et facere eorum. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Is hoc melior, quam Pyrrho, quod aliquod genus appetendi dedit, deterior quam ceteri, quod penitus a natura recessit.

Si longus, levis. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Quibus rebus vita consentiens virtutibusque respondens recta et honesta et constans et naturae congruens existimari potest. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius. Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium?

Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? ALIO MODO. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Cur iustitia laudatur? In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas.

Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit.

Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Sed haec omittamus; Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Maximus dolor, inquit, brevis est.

Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt. Est autem situm in nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter meminerimus. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Tu quidem reddes; Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Simus igitur contenti his. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Hoc non est positum in nostra actione. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Bork Sin aliud quid voles, postea.

Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Hoc tu nunc in illo probas.

Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur;

Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed etiam cur.

Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus.

Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quod quidem mihi si quando dictum est-est autem dictum non parum saepe-, etsi satis clemens sum in disputando, tamen interdum soleo subirasci. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Etiam beatissimum? Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo.

Quippe: habes enim a rhetoribus; Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Quocirca intellegi necesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur, invitamenta inesse, quibus ad discendum cognoscendumque moveamur. Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse?

Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Pauca mutat vel plura sane; Iam insipientes alios ita esse, ut nullo modo ad sapientiam possent pervenire, alios, qui possent, si id egissent, sapientiam consequi. Sed quod proximum fuit non vidit. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. At enim hic etiam dolore.

At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Somnum denique nobis, nisi requietem corporibus et is medicinam quandam laboris afferret, contra naturam putaremus datum;

Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? Bork Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Naturalem enim appetitionem, quam vocant o)rmh)n, itemque officium, ipsam etiam virtutem tuentem volunt esse earum rerum, quae secundum naturam sunt. Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene.

Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse loquitur. Sic est igitur locutus: Quantus ornatus in Peripateticorum disciplina sit satis est a me, ut brevissime potuit, paulo ante dictum. Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur. Que Manilium, ab iisque M. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Praeteritis, inquit, gaudeo. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur?

Conferam avum tuum Drusum cum C. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Quid ergo? Quorum altera prosunt, nocent altera. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur.

Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Non est igitur summum malum dolor.

Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Minime vero istorum quidem, inquit. Nam quid possumus facere melius? Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Nihil enim hoc differt.

Hosne igitur laudas et hanc eorum, inquam, sententiam sequi nos censes oportere? Bonum integritas corporis: misera debilitas. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Utram tandem linguam nescio?

Quae cum dixissem, magis ut illum provocarem quam ut ipse loquerer, tum Triarius leniter arridens: Tu quidem, inquit, totum Epicurum paene e philosophorum choro sustulisti. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Ita relinquitur sola haec disciplina digna studiosis ingenuarum artium, digna eruditis, digna claris viris, digna principibus, digna regibus. Ergo in hac ratione tota de maximis fere rebus Stoici illos secuti sunt, ut et deos esse et quattuor ex rebus omnia constare dicerent. Cur post Tarentum ad Archytam? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat.

Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Nonne odio multos dignos putamus, qui quodam motu aut statu videntur naturae legem et modum contempsisse? Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere.

Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Naturalem enim appetitionem, quam vocant o)rmh)n, itemque officium, ipsam etiam virtutem tuentem volunt esse earum rerum, quae secundum naturam sunt. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum.

Negare non possum. Tanta vis admonitionis inest in locis; Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Sed nimis multa. Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Hunc vos beatum; Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est.

Dici enim nihil potest verius. Graccho, eius fere, aequalí? Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Cumque ipsa virtus efficiat ita beatam vitam, ut beatior esse non possit, tamen quaedam deesse sapientibus tum, cum sint beatissimi; Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. Sed tamen intellego quid velit. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides.

Cumque ipsa virtus efficiat ita beatam vitam, ut beatior esse non possit, tamen quaedam deesse sapientibus tum, cum sint beatissimi; Critolaus imitari voluit antiquos, et quidem est gravitate proximus, et redundat oratio, ac tamen is quidem in patriis institutis manet. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Igitur ne dolorem quidem. Utilitatis causa amicitia est quaesita.

Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Oratio me istius philosophi non offendit; Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Cur iustitia laudatur? Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Quo igitur, inquit, modo? Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet?

Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret.

Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Quid enim dicis omne animal, simul atque sit ortum, applicatum esse ad se diligendum esseque in se conservando occupatum? Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Sed fortuna fortis; Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Haec quo modo conveniant, non sane intellego.

Cui vero in voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione sunt iudicanda, eaque dicenda optima, quae sint suavissima. Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum;

Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Etenim si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? An, si id probas, fieri ita posse negas, ut ii, qui virtutis compotes sint, etiam malis quibusdam affecti beati sint? Illi enim inter se dissentiunt. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Iam vero animus non esse solum, sed etiam cuiusdam modi debet esse, ut et omnis partis suas habeat incolumis et de virtutibus nulla desit.

Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Est autem situm in nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter meminerimus. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Addo etiam illud, multa iam mihi dare signa puerum et pudoris et ingenii, sed aetatem vides. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt.

Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Dicuntur ista, Cato, magnifice, inquam, sed videsne verborum gloriam tibi cum Pyrrhone et cum Aristone, qui omnia exaequant, esse communem? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Verum hoc idem saepe faciamus. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Sed isti ipsi, qui voluptate et dolore omnia metiuntur, nonne clamant sapienti plus semper adesse quod velit quam quod nolit? Nemo enim est, qui aliter dixerit quin omnium naturarum simile esset id, ad quod omnia referrentur, quod est ultimum rerum appetendarum.

Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Quorum omnium quae sint notitiae, quae quidem significentur rerum vocabulis, quaeque cuiusque vis et natura sit mox videbimus. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Quid nunc honeste dicit? Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet?

Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit;

Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Atqui pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil quieti videre, nihil tranquilli potest. Eaedem res maneant alio modo. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Quae sequuntur igitur?

Namque ii horum posteri meliores illi quidem mea sententia quam reliquarum philosophi disciplinarum, sed ita degenerant, ut ipsi ex se nati esse videantur. Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Docent enim nos, ut scis, dialectici, si ea, quae rem aliquam sequantur, falsa sint, falsam illam ipsam esse, quam sequantur. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Disserendi artem nullam habuit. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum.

Ut pulsi recurrant? Sed nimis multa. Videamus igitur sententias eorum, tum ad verba redeamus. Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Negarine ullo modo possit numquam quemquam stabili et firmo et magno animo, quem fortem virum dicimus, effici posse, nisi constitutum sit non esse malum dolorem? Sed hoc summum bonum, quod tertia significatione intellegitur, eaque vita, quae ex summo bono degitur, quia coniuncta ei virtus est. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Et quoniam haec deducuntur de corpore quid est cur non recte pulchritudo etiam ipsa propter se expetenda ducatur?

Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Oratio me istius philosophi non offendit; Contineo me ab exemplis. Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore;

Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Odium autem et invidiam facile vitabis. Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse? Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Si autem id non concedatur, non continuo vita beata tollitur. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Velut ego nunc moveor. Quis est tam dissimile homini. Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti.

Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico.

Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis.

In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Falli igitur possumus. Bork Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L.

Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Bestiarum vero nullum iudicium puto. Et quod est munus, quod opus sapientiae? Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur.

-, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. A villa enim, credo, et: Si ibi te esse scissem, ad te ipse venissem. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur.

Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Laboro autem non sine causa; Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Me ipsum esse dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam. Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?

Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. Tenuit permagnam Sextilius hereditatem, unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et recta emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset. Optime, inquam. Polycratem Samium felicem appellabant.

Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Quis istud possit, inquit, negare? Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur.

Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere? Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest.

Collige omnia, quae soletis: Praesidium amicorum. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Stoicos roga. An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar? Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Quoniamque in iis rebus, quae neque in virtutibus sunt neque in vitiis, est tamen quiddam, quod usui possit esse, tollendum id non est. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit? Haec dicuntur inconstantissime. Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Duo Reges: constructio interrete. Hoc simile tandem est? Que Manilium, ab iisque M. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. Quid enim tanto opus est instrumento in optimis artibus comparandis?

Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri.

Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -;

Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum.

Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes;

Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere.

At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset.

Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate.

Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat?

Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere?

Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret.

Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt.

Collige omnia, quae soletis: Praesidium amicorum.

Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M.

Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Primum quid tu dicis breve? Bonum patria: miserum exilium.

Bork

Ita similis erit ei finis boni, atque antea fuerat, neque idem tamen;

Bork

Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem.

Bork

Quo igitur, inquit, modo?

Bork

Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur.

Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Sunt etiam turpitudines plurimae, quae, nisi honestas natura plurimum valeat, cur non cadant in sapientem non est facile defendere. An hoc usque quaque, aliter in vita? Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Dat enim intervalla et relaxat.

Quare attende, quaeso.

Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate.

Bork

Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit?

Sed nimis multa.

Nulla erit controversia.

Bork

At iam decimum annum in spelunca iacet.

Quid enim? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Bork Iam argumenti ratione conclusi caput esse faciunt ea, quae perspicua dicunt, deinde ordinem sequuntur, tum, quid verum sit in singulis, extrema conclusio est. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Non est igitur voluptas bonum. Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M.

Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Nam et ille apud Trabeam voluptatem animi nimiam laetitiam dicit eandem, quam ille Caecilianus, qui omnibus laetitiis laetum esse se narrat. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus.

Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Chrysippus autem exponens differentias animantium ait alias earum corpore excellere, alias autem animo, non nullas valere utraque re;

Eam stabilem appellas.

Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas.

Aperiendum est igitur, quid sit voluptas;

Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Apud imperitos tum illa dicta sunt, aliquid etiam coronae datum; Illo enim addito iuste fit recte factum, per se autem hoc ipsum reddere in officio ponitur. Cur iustitia laudatur? Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur.

Paria sunt igitur. Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Summae mihi videtur inscitiae. Iam contemni non poteris. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Erat enim Polemonis. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati.

Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Tubulo putas dicere?

Sed cum, quod honestum sit, id solum bonum esse dicamus, consentaneum tamen est fungi officio, cum id officium nec in bonis ponamus nec in malis. Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati.

Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus.

Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt.

Gerendus est mos, modo recte sentiat.

Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim.

Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior;

Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur.

De quibus etsi a Chrysippo maxime est elaboratum, tamen a Zenone minus multo quam ab antiquis;

Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius.

Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum.

Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Idemque diviserunt naturam hominis in animum et corpus. At enim hic etiam dolore. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Quod mihi quidem visus est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum. Verum esto; Bork Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quod non subducta utilitatis ratione effici solet, sed ipsum a se oritur et sua sponte nascitur.

Ergo instituto veterum, quo etiam Stoici utuntur, hinc capiamus exordium. Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. Et quoniam haec deducuntur de corpore quid est cur non recte pulchritudo etiam ipsa propter se expetenda ducatur?

Atqui pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil quieti videre, nihil tranquilli potest. Qui est in parvis malis. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas?

Appellet haec desideria naturae, cupiditatis nomen servet alio, ut eam, cum de avaritia, cum de intemperantia, cum de maximis vitiis loquetur, tamquam capitis accuset. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Nemo enim est, qui aliter dixerit quin omnium naturarum simile esset id, ad quod omnia referrentur, quod est ultimum rerum appetendarum. Sit enim idem caecus, debilis. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Non est igitur summum malum dolor. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Quis negat? Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem?

Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Homines optimi non intellegunt totam rationem everti, si ita res se habeat. Memini vero, inquam; Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. Aliud igitur esse censet gaudere, aliud non dolere. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse.

Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore.

Quid dubitas igitur mutare principia naturae?

Restinguet citius, si ardentem acceperit.

Hosne igitur laudas et hanc eorum, inquam, sententiam sequi nos censes oportere?

Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere.

Scisse enim te quis coarguere possit?

Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Sed fortuna fortis; Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Bork Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. At vero illa, quae Peripatetici, quae Stoici dicunt, semper tibi in ore sunt in iudiciis, in senatu. De hominibus dici non necesse est. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret.

Nihilo magis.

Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem.

Bork

Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia.

Ita credo.

Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus.

Bork

Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo.

Bork

Hoc simile tandem est?

Tenent mordicus.

Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia.

Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Bork Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem;

Venit ad extremum; Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Sed memento te, quae nos sentiamus, omnia probare, nisi quod verbis aliter utamur, mihi autem vestrorum nihil probari. An hoc usque quaque, aliter in vita? Verum esto; Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed etiam cur. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis ornamenta neglexerit.

Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. At enim sequor utilitatem. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus. Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Quid iudicant sensus?

Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Summum a vobis bonum voluptas dicitur.

Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse loquitur. Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Quae contraria sunt his, malane? Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. Quis istum dolorem timet? Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Completur enim et ex eo genere vitae, quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae sunt secundum naturam neque sunt in nostra potestate.

Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Quid, quod res alia tota est? Nam qui valitudinem aestimatione aliqua dignam iudicamus neque eam tamen in bonis ponimus, idem censemus nullam esse tantam aestimationem, ut ea virtuti anteponatur. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Bork Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Cave putes quicquam esse verius. Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere. An hoc usque quaque, aliter in vita? Ut id aliis narrare gestiant?

Hos contra singulos dici est melius. Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur extremum. Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Peccata autem partim esse tolerabilia, partim nullo modo, propterea quod alia peccata plures, alia pauciores quasi numeros officii praeterirent.

Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Quamquam ex omnibus philosophis Stoici plurima novaverunt, Zenoque, eorum princeps, non tam rerum inventor fuit quam verborum novorum. Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Tenuis Lucius Verginius unusque de multis sexagesimo anno post libertatem receptam virginem filiam sua manu occidit potius, quam ea Ap. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Quamquam te quidem video minime esse deterritum.

Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum.

Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit?

Itaque contra est, ac dicitis;

Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse?

Ut optime, secundum naturam affectum esse possit.

Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro;

Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Recte, inquit, intellegis. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Haec quo modo conveniant, non sane intellego.

Decius, princeps in ea familia consulatus, cum se devoverat et equo admisso in mediam aciem Latinorum irruebat, aliquid de voluptatibus suis cogitabat? An nisi populari fama? Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Itaque hic ipse iam pridem est reiectus;

Sit sane ista voluptas. Terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet. Quod cum dixissent, ille contra. Cum ageremus, inquit, vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Et ille ridens: Age, age, inquit,-satis enim scite me nostri sermonis principium esse voluisti-exponamus adolescenti,. Quae etsi mihi nullo modo probantur, tamen Democritum laudatum a ceteris ab hoc, qui eum unum secutus esset, nollem vituperatum. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Hic ambiguo ludimur. Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Qualem igitur hominem natura inchoavit?

Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse.

Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur;

Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere.

Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum.

Hoc mihi cum tuo fratre convenit.

Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. An dubium est, quin virtus ita maximam partem optineat in rebus humanis, ut reliquas obruat? Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; Praeclare, inquit, facis, cum et eorum memoriam tenes, quorum uterque tibi testamento liberos suos commendavit, et puerum diligis. Itaque, ne si iucundissimis quidem nos somniis usuros putemus, Endymionis somnum nobis velimus dari, idque si accidat, mortis instar putemus. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. Respondeat totidem verbis. Itaque beatior Africanus cum patria illo modo loquens: Desine, Roma, tuos hostes reliquaque praeclare: Nam tibi moenimenta mei peperere labores. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Bork Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam.

Tubulo putas dicere? Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Ita credo. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest.

Bork

Sed venio ad inconstantiae crimen, ne saepius dicas me aberrare;

Itaque fecimus.

Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam.

Quae sequuntur igitur?

Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus;

Cur iustitia laudatur? Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Cum autem paulum firmitatis accessit, et animo utuntur et sensibus conitunturque, ut sese erigant, et manibus utuntur et eos agnoscunt, a quibus educantur. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem.

Paria sunt igitur.

Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam;

Bork

Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Bork

Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?

Erat enim Polemonis.

Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti.

Haeret in salebra.

Nihil sane.

Nec enim haec movere potest appetitum animi, nec ullum habet ictum, quo pellat animum, status hic non dolendi, itaque in hoc eodem peccat Hieronymus. Ecce aliud simile dissimile. De illis, cum volemus. Ex quo intellegitur idem illud, solum bonum esse, quod honestum sit, idque esse beate vivere: honeste, id est cum virtute, vivere. In schola desinis. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. Maximus dolor, inquit, brevis est.

ALIO MODO.

Hic nihil fuit, quod quaereremus.

Bork

Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest.

Bork

Nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus?

Bork

Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta.

Bork

Scisse enim te quis coarguere possit?

Bork

Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono.

Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Etiam beatissimum? Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Quid de Pythagora? Summae mihi videtur inscitiae. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Bork Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere.

Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere?

Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Ea possunt paria non esse. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Sed fac ista esse non inportuna; Scrupulum, inquam, abeunti; Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Atqui pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil quieti videre, nihil tranquilli potest. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Sed nimis multa. Duo enim genera quae erant, fecit tria.

Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Immo alio genere; Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est.

Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis.

Bork

Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere.

Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane.

Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum;

Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis.

Bork

Nihil opus est exemplis hoc facere longius.

Hunc vos beatum;

Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi.

Bork

Hunc vos beatum;

Stoici scilicet.

Non est igitur voluptas bonum.

Bork

Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est?

Res enim concurrent contrariae.

Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest.

Cum ageremus, inquit, vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Nulla erit controversia. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Sed venio ad inconstantiae crimen, ne saepius dicas me aberrare; Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Quid, quod res alia tota est?

Rationis enim perfectio est virtus; Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Confecta res esset. Eadem fortitudinis ratio reperietur. Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Quid ergo attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare? Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. An tu me de L. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta.

Explanetur igitur.

Quod mihi quidem visus est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum.

Verum esto;

Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me.

Falli igitur possumus.

Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum.

Falli igitur possumus.

Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes.

Bork

Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis.

Quo modo?

Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam.

Qui convenit?

Omnis enim est natura diligens sui.

Bork

Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur.

Bork

Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem.

Quis hoc dicit?

At enim hic etiam dolore.

Quid, si efficio ut fateare me non modo quid sit voluptas scire-est enim iucundus motus in sensu-, sed etiam quid eam tu velis esse? Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus.

Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Sed ille, ut dixi, vitiose. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset.

Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Videsne quam sit magna dissensio? Quid enim dicis omne animal, simul atque sit ortum, applicatum esse ad se diligendum esseque in se conservando occupatum? Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Non risu potius quam oratione eiciendum? Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Quo igitur, inquit, modo?

Quare istam quoque aggredere tractatam praesertim et ab aliis et a te ipso saepe, ut tibi deesse non possit oratio. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Nam quid possumus facere melius? Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Quod cum dixissent, ille contra. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat.

Bork Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Nam aut privatim aliquid gerere malunt aut, qui attore animo sunt, capessunt rem publicam honoribus imperiisque adipiscendis aut totos se ad studia doctrinae conferunt. De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Gerendus est mos, modo recte sentiat. Nihil opus est exemplis hoc facere longius.

Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat.

Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam.

Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit;

Tubulo putas dicere?

Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Graccho, eius fere, aequalí? Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Hoc mihi cum tuo fratre convenit. Quare ad ea primum, si videtur; Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Itaque ad tempus ad Pisonem omnes. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros.

Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus amicos quam se ipsos diligant.

Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat.

Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere.

Res enim concurrent contrariae.

Dempta enim aeternitate nihilo beatior Iuppiter quam Epicurus; Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit.

Habes undique expletam et perfectam, Torquate, formam honestatis, quae tota quattuor his virtutibus, quae a te quoque commemoratae sunt, continetur. Sed quamquam negant nec virtutes nec vitia crescere, tamen utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari putant.

Quid dubitas igitur mutare principia naturae? Vides igitur te aut ea sumere, quae non concedantur, aut ea, quae etiam concessa te nihil iuvent. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur extremum. Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint.

Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Quid ergo attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare? Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Sed quot homines, tot sententiae; Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui.

Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus.

Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Quae enim adhuc protulisti, popularia sunt, ego autem a te elegantiora desidero. Quo igitur, inquit, modo? Omnis sermo elegans sumi potest, tum varietas est tanta artium, ut nemo sine eo instrumento ad ullam rem illustriorem satis ornatus possit accedere. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Ita prorsus, inquam; Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Aperiendum est igitur, quid sit voluptas; Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Sed vos squalidius, illorum vides quam niteat oratio. Hic si Peripateticus fuisset, permansisset, credo, in sententia, qui dolorem malum dicunt esse, de asperitate autem eius fortiter ferenda praecipiunt eadem, quae Stoici. Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent.

Video enim et magnos et eosdem bene longinquos dolores, quorum alia toleratio est verior, qua uti vos non potestis, qui honestatem ipsam per se non amatis. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt.

Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat?

Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-;

Vide igitur ne non debeas verbis nostris uti, sententiis tuis.

Minime vero istorum quidem, inquit.

Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Profectus in exilium Tubulus statim nec respondere ausus; An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Frater et T.

Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Quoniam igitur, ut medicina valitudinis, navigationis gubernatio, sic vivendi ars est prudente, necesse est eam quoque ab aliqua re esse constitutam et profectam. An potest cupiditas finiri? Nam hunc ipsum sive finem sive extremum sive ultimum definiebas id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur neque id ipsum usquam referretur. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Deinceps videndum est, quoniam satis apertum est sibi quemque natura esse carum, quae sit hominis natura. Quid Zeno? Beatus sibi videtur esse moriens.

In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Si autem id non concedatur, non continuo vita beata tollitur. Suo enim quisque studio maxime ducitur. Est enim mihi magnae curae-quamquam hoc quidem proprium tuum munus est-, ut ita erudiatur, ut et patri et Caepioni nostro et tibi tam propinquo respondeat. Equidem e Cn. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L.

Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Recte, inquit, intellegis. In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Octavium, Marci filium, familiarem meum, confici vidi, nec vero semel nec ad breve tempus, sed et saepe et plane diu. Quid de Platone aut de Democrito loquar? Optime, inquam. Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus.

Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit.

Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur?

Si quae forte-possumus.

Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim.

Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest.

Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Certe non potest. Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Sed quid sentiat, non videtis. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Hoc sic expositum dissimile est superiori. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert?

Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo.

Si longus, levis dictata sunt. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Velut ego nunc moveor. In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet propter amici voluptatem. Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum.

Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Summae mihi videtur inscitiae. Ut Phidias potest a primo instituere signum idque perficere, potest ab alio inchoatum accipere et absolvere, huic est sapientia similis; Audeo dicere, inquit. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior;

Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest.

Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit?

In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt.

Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare?

Quae contraria sunt his, malane? Quam si explicavisset, non tam haesitaret. Non laboro, inquit, de nomine. Ut id aliis narrare gestiant? Aut, si esses Orestes, Pyladem refelleres, te indicares et, si id non probares, quo minus ambo una necaremini non precarere? Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Tum mihi Piso: Quid ergo? Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris.

Est enim mihi magnae curae-quamquam hoc quidem proprium tuum munus est-, ut ita erudiatur, ut et patri et Caepioni nostro et tibi tam propinquo respondeat. Cur deinde Metrodori liberos commendas? Quid censes in Latino fore? Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Sed quod proximum fuit non vidit. Sullae consulatum?

Ut pulsi recurrant? At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Nonne igitur tibi videntur, inquit, mala?

Mihi quidem etiam lautius videtur, quod eligitur, et ad quod dilectus adhibetur -, sed, cum ego ista omnia bona dixero, tantum refert quam magna dicam, cum expetenda, quam valde. Ubi ut eam caperet aut quando?

Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere? Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Is es profecto tu. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Cum autem dispicere coepimus et sentire quid, simus et quid ab animantibus ceteris differamus, tum ea sequi incipimus, ad quae nati sumus. ALIO MODO. Completur enim et ex eo genere vitae, quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae sunt secundum naturam neque sunt in nostra potestate. Putabam equidem satis, inquit, me dixisse.

An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Sed memento te, quae nos sentiamus, omnia probare, nisi quod verbis aliter utamur, mihi autem vestrorum nihil probari. Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?

Sed haec omittamus;

Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere?

Quid ergo?

Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret.

ALIO MODO.

Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est?

Audeo dicere, inquit. Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. Sed venio ad inconstantiae crimen, ne saepius dicas me aberrare; Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Vobis autem, quibus nihil est aliud propositum nisi rectum atque honestum, unde officii, unde agendi principlum nascatur non reperietis. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. -delector enim, quamquam te non possum, ut ais, corrumpere, delector, inquam, et familia vestra et nomine. Sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius. Haec videlicet est correctio philosophiae veteris et emendatio, quae omnino aditum habere nullum potest in urbem, in forum, in curiam. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior;

Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Summus dolor plures dies manere non potest? Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis.

Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Itaque ab his ordiamur. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam?

Haec est nec omnia spernentis praeter virtutem et virtutem ipsam suis laudibus amplificantis oratio, denique haec est undique completa et perfecta explicatio summi boni. Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam.

Confecta res esset.

Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret?

Avaritiamne minuis?

Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac.

Sint ista Graecorum;

Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest.

Bork

Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset.

Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest.

Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti.

Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Id est enim, de quo quaerimus. Si longus, levis; Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Quodcumque in mentem incideret, et quodcumque tamquam occurreret. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Si longus, levis dictata sunt. In enumerandis autem corporis commodis si quis praetermissam a nobis voluptatem putabit, in aliud tempus ea quaestio differatur.

Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Illorum vero ista ipsa quam exilia de virtutis vi! Quam tantam volunt esse, ut beatum per se efficere possit. Laboro autem non sine causa; Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. At, si voluptas esset bonum, desideraret. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Cur iustitia laudatur?

Bork Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est.

Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Ego vero isti, inquam, permitto. Praeclare hoc quidem. Primum divisit ineleganter; Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quare ad ea primum, si videtur; Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Laboro autem non sine causa; Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Itaque earum rerum hic tenetur a sapiente delectus, ut aut reiciendis voluptatibus maiores alias consequatur aut perferendis doloribus asperiores repellat. Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur;

Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum.

Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera.

Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus?

Et quidem, inquit, vehementer errat; Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Bork Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac praeclara epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius reperietis.

Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Quorum omnium quae sint notitiae, quae quidem significentur rerum vocabulis, quaeque cuiusque vis et natura sit mox videbimus. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Egone quaeris, inquit, quid sentiam?

Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare?

Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis;

Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum.

Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante.

Explanetur igitur.

Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere.

Si quae forte-possumus.

Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur.

Scaevolam M.

Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.

Qui convenit?

Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis?

Bork

Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur;

Optime, inquam.

Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere.

Itaque fecimus.

Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse;

Quid iudicant sensus?

Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero.

Bork

Iam in altera philosophiae parte.

Nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus?

Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum.

Haec dicuntur fortasse ieiunius;

Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus;

Quid adiuvas?

Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium?

Bork

Quis est enim aut quotus quisque, cui, mora cum adpropinquet, non refugiat timido sanguen átque exalbescát metu?

Quid vero?

Paria sunt igitur.

Primum divisit ineleganter;

Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio.

Reguli reiciendam;

Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia.

Bork

Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat?

Bonum patria: miserum exilium.

Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur.

Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Antiquorum autem sententiam Antiochus noster mihi videtur persequi diligentissime, quam eandem Aristoteli fuisse et Polemonis docet. Inquit, cum ego te hac nova lege videam eodem die accusatori responderet tribus horis perorare, in hac me causa tempus dilaturum putas? Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Quid enim dicis omne animal, simul atque sit ortum, applicatum esse ad se diligendum esseque in se conservando occupatum? Causa autem fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest.

Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Pauca mutat vel plura sane; Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Summus dolor plures dies manere non potest? Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem.

Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Non est igitur summum malum dolor. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Dempta enim aeternitate nihilo beatior Iuppiter quam Epicurus; Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti.

Recte, inquit, intellegis. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Quo modo? Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Quid, quod res alia tota est? Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Itaque eo, quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto accedam ad omnia tua, Torquate, nisi memoria forte defecerit.

Nam his libris eum malo quam reliquo ornatu villae delectari. Quod autem in homine praestantissimum atque optimum est, id deseruit. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Bork

Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Nemo enim est, qui aliter dixerit quin omnium naturarum simile esset id, ad quod omnia referrentur, quod est ultimum rerum appetendarum. Id enim ille summum bonum eu)qumi/an et saepe a)qambi/an appellat, id est animum terrore liberum. Hic ego: Etsi facit hic quidem, inquam, Piso, ut vides, ea, quae praecipis, tamen mihi grata hortatio tua est. Poterat autem inpune; Pauca mutat vel plura sane; Si id dicis, vicimus.

Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse;

Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Quid enim possumus hoc agere divinius? Nos cum te, M. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Id est enim, de quo quaerimus. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest.

Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur?

Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere.

Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret.

Quid igitur, inquit, eos responsuros putas?

Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius.

Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam.

Itaque contra est, ac dicitis;

Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium.

Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam.

Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus.

Una voluptas e multis obscuratur in illa vita voluptaria, sed tamen ea, quamvis parva sit, pars est eius vitae, quae posita est in voluptate. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur.

Bork

Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt.

Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis.

Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M.

Facillimum id quidem est, inquam.

Tamen a proposito, inquam, aberramus. Bork Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Hic ambiguo ludimur. O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. Quid igitur, inquit, eos responsuros putas? Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Atque hoc dabitis, ut opinor, si modo sit aliquid esse beatum, id oportere totum poni in potestate sapientis. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Quo modo autem philosophus loquitur?

Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis, cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Dici enim nihil potest verius.

Sedulo, inquam, faciam. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Tenuis Lucius Verginius unusque de multis sexagesimo anno post libertatem receptam virginem filiam sua manu occidit potius, quam ea Ap.

Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn.

Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur.

Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere.

At iste non dolendi status non vocatur voluptas.

Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Odium autem et invidiam facile vitabis. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. An hoc usque quaque, aliter in vita? Tu quidem reddes; Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Verum hoc idem saepe faciamus. Se omnia, quae secundum naturam sint, b o n a appellare, quae autem contra, m a l a. Quae rursus dum sibi evelli ex ordine nolunt, horridiores evadunt, asperiores, duriores et oratione et moribus. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster?

Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Iubet igitur nos Pythius Apollo noscere nosmet ipsos. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Sed quot homines, tot sententiae; Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. A villa enim, credo, et: Si ibi te esse scissem, ad te ipse venissem. Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Si vero id etiam explanare velles apertiusque diceres nihil eum fecisse nisi voluptatis causa, quo modo eum tandem laturum fuisse existimas? Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris;

Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Nec vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat, ut integrum se salvumque velit. Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo. Ista similia non sunt, Cato, in quibus quamvis multum processeris tamen illud in eadem causa est, a quo abesse velis, donec evaseris; Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum; Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Non potes, nisi retexueris illa.

Bork

Satisne igitur videor vim verborum tenere, an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus?

Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium.

At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit;

Videamus igitur sententias eorum, tum ad verba redeamus.

Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Hac videlicet ratione, quod ea, quae externa sunt, iis tuemur officiis, quae oriuntur a suo cuiusque genere virtutis. Quod cum dixissent, ille contra. Illa enim, quae sunt a nobis bona corporis numerata, complent ea quidem beatissimam vitam, sed ita, ut sine illis possit beata vita existere. Que Manilium, ab iisque M. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Quae rursus dum sibi evelli ex ordine nolunt, horridiores evadunt, asperiores, duriores et oratione et moribus.

Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus? Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Cum autem assumpta ratío est, tanto in dominatu locatur, ut omnia illa prima naturae hulus tutelae subiciantur. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit?

Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. E quo efficitur, non ut nos non intellegamus quae vis sit istius verbi, sed ut ille suo more loquatur, nostrum neglegat. Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Nonne igitur tibi videntur, inquit, mala? Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Praeclare hoc quidem. Sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, loquitur ut Frugi ille Piso, non audio nec eum, quod sentiat, dicere existimo. Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. At enim sequor utilitatem.

Nihil est enim, de quo minus dubitari possit, quam et honesta expetenda per se et eodem modo turpia per se esse fugienda. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Quorum altera prosunt, nocent altera. Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat. Bork Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem?

Quo tandem modo?

Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam.

Bork

Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Proclivi currit oratio. Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Cur iustitia laudatur? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Iam contemni non poteris. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi;

Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Negare non possum. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Erat enim res aperta. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Murenam te accusante defenderem. Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum;

Iam autem Callipho aut Diodorus quo modo poterunt tibi istud concedere, qui ad honestatem aliud adiungant, quod ex eodem genere non sit? Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere.

Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat.

Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; An tu me de L. Aut etiam, ut vestitum, sic sententiam habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in fronte ostentatio sit, intus veritas occultetur? Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Sit enim idem caecus, debilis. Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur. Quid adiuvas? In omni enim animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis, in canibus, quibus tamen et dolore vacare opus est et valere; Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum.

Aliud igitur esse censet gaudere, aliud non dolere. Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Quis, quaeso, illum negat et bonum virum et comem et humanum fuisse? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. At, illa, ut vobis placet, partem quandam tuetur, reliquam deserit. Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Sint modo partes vitae beatae. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium.

Ut Phidias potest a primo instituere signum idque perficere, potest ab alio inchoatum accipere et absolvere, huic est sapientia similis; Illud non continuo, ut aeque incontentae. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Zenonem roges; Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Inde igitur, inquit, ordiendum est.

Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus.

In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus.

Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset.

At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset.

Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet.

Negat enim summo bono afferre incrementum diem.

At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia?

Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum.

Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M.

Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere.

Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus;

Quod est, ut dixi, habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima.

Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba.

At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est.

Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Sedulo, inquam, faciam. Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Quod si ita est, sequitur id ipsum, quod te velle video, omnes semper beatos esse sapientes. Si enim ad populum me vocas, eum. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Rationis enim perfectio est virtus; Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum.

Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Quorum sine causa fieri nihil putandum est.

Quodsi non hominis summum bonum quaeremus, sed cuiusdam animantis, is autem esset nihil nisi animus liceat enim fingere aliquid eiusmodi, quo verum facilius reperiamus -, tamen illi animo non esset hic vester finis. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis;

Ut Phidias potest a primo instituere signum idque perficere, potest ab alio inchoatum accipere et absolvere, huic est sapientia similis; Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit.

Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M.

Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere.

At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere.

Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur.

An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar?

Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego;

Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint.

Bork

Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur.

Recte dicis;

Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum.

Graccho, eius fere, aequalí?

Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint;

Bork Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de quo omnis haec quaestio est. Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; Dempta enim aeternitate nihilo beatior Iuppiter quam Epicurus; Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur?

An haec ab eo non dicuntur? Sequitur disserendi ratio cognitioque naturae; Quid enim? Recte dicis; Quae contraria sunt his, malane? In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus.

Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro;

Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem.

Si qua in iis corrigere voluit, deteriora fecit.

Bork

Quonam modo?

Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L.

Efficiens dici potest.

An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit?

Non semper, inquam;

Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo;

Tria genera bonorum;

Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit.

Disserendi artem nullam habuit.

Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus?

Tu quidem reddes;

Satisne ergo pudori consulat, si quis sine teste libidini pareat?

Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit.

Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus.

Iubet igitur nos Pythius Apollo noscere nosmet ipsos.

Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur.

Inquit, dasne adolescenti veniam? Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Sic est igitur locutus: Quantus ornatus in Peripateticorum disciplina sit satis est a me, ut brevissime potuit, paulo ante dictum. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. An, si id probas, fieri ita posse negas, ut ii, qui virtutis compotes sint, etiam malis quibusdam affecti beati sint?

Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Ad eos igitur converte te, quaeso. Hic ambiguo ludimur. Prave, nequiter, turpiter cenabat; Sedulo, inquam, faciam. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Iam argumenti ratione conclusi caput esse faciunt ea, quae perspicua dicunt, deinde ordinem sequuntur, tum, quid verum sit in singulis, extrema conclusio est. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur.

Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem.

Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio.

Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit?

Quorum altera prosunt, nocent altera. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona praeterita grata recordatione renovata delectant. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus;

Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Ergo, inquit, tibi Q. Minime vero istorum quidem, inquit. Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Quod equidem non reprehendo;

Qualem igitur hominem natura inchoavit? Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere?

Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere. Bork Quid me istud rogas? Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? In enumerandis autem corporis commodis si quis praetermissam a nobis voluptatem putabit, in aliud tempus ea quaestio differatur. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla concordiae. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quid, de quo nulla dissensio est? Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere?

Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; Ut pulsi recurrant? Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris?

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. At certe gravius. Et nemo nimium beatus est; Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur; In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde; Duo Reges: constructio interrete. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Mihi autem nihil tam perspicuum videtur, quam has sententias eorum philosophorum re inter se magis quam verbis dissidere; Primum divisit ineleganter; Summus dolor plures dies manere non potest?

Tria genera bonorum;

Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis.

Sed videbimus.

Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes;

Quare conare, quaeso.

Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti.

Bork

Tu quidem reddes;

Erat enim Polemonis.

Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium.

Alii rursum isdem a principiis omne officium referent aut ad voluptatem aut ad non dolendum aut ad prima illa secundum naturam optinenda. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. Sequitur disserendi ratio cognitioque naturae; Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur?

Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. An potest cupiditas finiri? Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere? Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Adsint etiam formosi pueri, qui ministrent, respondeat his vestis, argentum, Corinthium, locus ipse, aedificium-hos ergo asotos bene quidem vivere aut beate numquam dixerim. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Immo alio genere; Sed ad bona praeterita redeamus. Non risu potius quam oratione eiciendum?

Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Quam vellem, inquit, te ad Stoicos inclinavisses! erat enim, si cuiusquam, certe tuum nihil praeter virtutem in bonis ducere. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Paupertas si malum est, mendicus beatus esse nemo potest, quamvis sit sapiens. Quis istud, quaeso, nesciebat? Terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet. Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt.

Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Cum efficere non possit ut cuiquam, qui ipse sibi notus sit, hoc est qui suam naturam sensumque perspexerit, vacuitas doloris et voluptas idem esse videatur. Nec tamen exprimi verbum e verbo necesse erit, ut interpretes indiserti solent, cum sit verbum, quod idem declaret, magis usitatum. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; At hoc in eo M. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde;

Pollicetur certe.

Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit.

Scaevolam M.

Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet.

Haec dicuntur inconstantissime.

Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum.

Respondeat totidem verbis.

Bork

Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Beatus sibi videtur esse moriens. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Venit ad extremum; Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Nam qui valitudinem aestimatione aliqua dignam iudicamus neque eam tamen in bonis ponimus, idem censemus nullam esse tantam aestimationem, ut ea virtuti anteponatur.

Bork

Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas?

Bork

Sin aliud quid voles, postea.

Bork

Et quidem, inquit, vehementer errat;

Bork

Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus.

Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur. Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Ita similis erit ei finis boni, atque antea fuerat, neque idem tamen; Bork Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Sed tamen intellego quid velit. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo.

Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Quae contraria sunt his, malane? Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret.

Bork Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari.

Et quod est munus, quod opus sapientiae? Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Recte dicis; Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Proclivi currit oratio. Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Falli igitur possumus. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius.

De vacuitate doloris eadem sententia erit. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Falli igitur possumus. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Vide igitur ne non debeas verbis nostris uti, sententiis tuis. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba.

Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Sed fac ista esse non inportuna; Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Qui convenit? Crasso, quem semel ait in vita risisse Lucilius, non contigit, ut ea re minus agelastoj ut ait idem, vocaretur. Inquit, respondet: Quia, nisi quod honestum est, nullum est aliud bonum! Non quaero iam verumne sit; Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Summae mihi videtur inscitiae. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides.

Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Quis istud, quaeso, nesciebat? Velut ego nunc moveor. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Nihil ad rem! Ne sit sane; Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Pollicetur certe. Paria sunt igitur.

Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Videsne quam sit magna dissensio? Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Si longus, levis dictata sunt.

Equidem e Cn.

Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur;

Stoicos roga.

Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria?

Nihil sane.

Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam.

Bork

Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem.

Bork

Cur igitur, cum de re conveniat, non malumus usitate loqui?

Beatum, inquit.

Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego?

Certe non potest.

Tu quidem reddes;

Audeo dicere, inquit.

Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata.

Bork

Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem.

Bork

Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere.

Bork

Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-;

Optime, inquam.

Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo.

Facete M.

Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur.

Idem adhuc;

Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate.

Bork

Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus.

Bork

Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere?

Quis enim redargueret?

Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit.

Haeret in salebra.

Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus.

Vide, quaeso, rectumne sit. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Quamquam non negatis nos intellegere quid sit voluptas, sed quid ille dicat. Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius.

Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit.

Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Scisse enim te quis coarguere possit? Consequens enim est et post oritur, ut dixi. Venit ad extremum; Ut bacillum aliud est inflexum et incurvatum de industria, aliud ita natum, sic ferarum natura non est illa quidem depravata mala disciplina, sed natura sua. Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum.

Efficiens dici potest. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Frater et T. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Qualem igitur hominem natura inchoavit? Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros.

Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Non igitur bene.

Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Inest in eadem explicatione naturae insatiabilis quaedam e cognoscendis rebus voluptas,in qua una confectis rebus necessariis vacui negotiis honeste ac liberaliter possimus vivere. Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Istud quidem, inquam, optime dicis, sed quaero nonne tibi faciendum idem sit nihil dicenti bonum, quod non rectum honestumque sit, reliquarum rerum discrimen omne tollenti.

Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Primum quid tu dicis breve? Bork Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es?

In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Id enim natura desiderat. Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Sed ego in hoc resisto; Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Erit enim mecum, si tecum erit. Confecta res esset. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto.

Itaque his sapiens semper vacabit. Pungunt quasi aculeis interrogatiunculis angustis, quibus etiam qui assentiuntur nihil commutantur animo et idem abeunt, qui venerant. Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Ex quo magnitudo quoque animi existebat, qua facile posset repugnari obsistique fortunae, quod maximae res essent in potestate sapientis. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur.

Hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur extremum. Aufert enim sensus actionemque tollit omnem. Bork Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Bonum valitudo: miser morbus. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere. Diodorus, eius auditor, adiungit ad honestatem vacuitatem doloris.

Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Quamquam non negatis nos intellegere quid sit voluptas, sed quid ille dicat. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Is enim, qui occultus et tectus dicitur, tantum abest ut se indicet, perficiet etiam ut dolere alterius improbe facto videatur. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit?

Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. Bork Aliena dixit in physicis nec ea ipsa, quae tibi probarentur; Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio.

An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus. Quod mihi quidem visus est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum. De illis, cum volemus.

Sed potestne rerum maior esse dissensio? Tum mihi Piso: Quid ergo? Equidem e Cn. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Et quidem Arcesilas tuus, etsi fuit in disserendo pertinacior, tamen noster fuit; Sed in ceteris artibus cum dicitur artificiose, posterum quodam modo et consequens putandum est, quod illi §pigennhmatikÒn appellant; Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Cur id non ita fit? Aliena dixit in physicis nec ea ipsa, quae tibi probarentur; Itaque his sapiens semper vacabit. Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet.

Bork

Et ille ridens: Age, age, inquit,-satis enim scite me nostri sermonis principium esse voluisti-exponamus adolescenti,.

Bork

Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere?

Audeo dicere, inquit.

Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris?

Id Sextilius factum negabat.

Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem;

Utram tandem linguam nescio?

Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt.

Bork

Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt.

Bork

Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum.

Bork

At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia?

Duo enim genera quae erant, fecit tria. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere?

Sed fortuna fortis; Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Quibus rebus vita consentiens virtutibusque respondens recta et honesta et constans et naturae congruens existimari potest. Omnibus enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis appellatur prudentia, quam omnes, qui cuique artificio praesunt, debent habere. Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur; Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est.

Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Nam quid possumus facere melius?

Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit? Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Bork At enim hic etiam dolore.

Quare, quoniam de primis naturae commodis satis dietum est nunc de maioribus consequentibusque videamus. Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Haec dicuntur fortasse ieiunius;

Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Proclivi currit oratio. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Poterat autem inpune; Quod autem ratione actum est, id officium appellamus. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Torquatus, is qui consul cum Cn. Quare ad ea primum, si videtur;

Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Non igitur bene. Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Bork

Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. Sed hoc sane concedamus. Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres.

Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda. Qualem igitur hominem natura inchoavit? Quid est igitur, inquit, quod requiras? Si quae forte-possumus. Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. An hoc usque quaque, aliter in vita? Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici.

Quid, quod res alia tota est? Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. An haec ab eo non dicuntur? Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus. Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es.

Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Nihil enim possumus iudicare, nisi quod est nostri iudicii-in quo frustra iudices solent, cum sententiam pronuntiant, addere: si quid mei iudicii est; Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Si quae forte-possumus. Itaque et vivere vitem et mori dicimus arboremque et novellan et vetulam et vigere et senescere. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Sed quid sentiat, non videtis. Idcirco enim non desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est. Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. Quid adiuvas?

Sed haec omittamus; Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Crasso, quem semel ait in vita risisse Lucilius, non contigit, ut ea re minus agelastoj ut ait idem, vocaretur. Nulla erit controversia. Quis Aristidem non mortuum diligit? Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Bork Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis.

Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse? Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Quocirca intellegi necesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur, invitamenta inesse, quibus ad discendum cognoscendumque moveamur. Quae enim dici Latine posse non arbitrabar, ea dicta sunt a te verbis aptis nec minus plane quam dicuntur a Graecis. Societatem coniunctionis humanae munifice et aeque tuens iustitia dicitur, cui sunt adiunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis eiusdem. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Id mihi magnum videtur. Quid de Platone aut de Democrito loquar? Heri, inquam, ludis commissis ex urbe profectus veni ad vesperum.

An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Refert tamen, quo modo. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Ratio quidem vestra sic cogit. Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Cum ageremus, inquit, vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Idemque diviserunt naturam hominis in animum et corpus. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat.

Bork

Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina.

Nihil sane.

Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis;

Immo alio genere;

Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe;

Explanetur igitur.

Quod iam a me expectare noli.

Est autem situm in nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter meminerimus. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Idemne, quod iucunde? Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Quod cum dixissent, ille contra. Sint ista Graecorum; Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant.

Bestiarum vero nullum iudicium puto. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Quod autem ratione actum est, id officium appellamus. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Ut ei, qui iucunde vixerit annos decem, si aeque vita iucunda menstrua addatur, quia momentum aliquod habeat ad iucundum accessio, bonum sit; Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata.

Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Tenent mordicus. Maximus dolor, inquit, brevis est.

Pugnant Stoici cum Peripateticis. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Quod enim testimonium maius quaerimus, quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia morientis? Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Ratio enim nostra consentit, pugnat oratio.

Stoici scilicet. An hoc usque quaque, aliter in vita? Efficiens dici potest. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Sin aliud quid voles, postea. Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Memini vero, inquam; Inquit, dasne adolescenti veniam? Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Tenuis Lucius Verginius unusque de multis sexagesimo anno post libertatem receptam virginem filiam sua manu occidit potius, quam ea Ap. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta.

Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Quae contraria sunt his, malane? Sit sane ista voluptas. Certe non potest. Recte, inquit, intellegis. Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Nec tamen exprimi verbum e verbo necesse erit, ut interpretes indiserti solent, cum sit verbum, quod idem declaret, magis usitatum. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Hic si Peripateticus fuisset, permansisset, credo, in sententia, qui dolorem malum dicunt esse, de asperitate autem eius fortiter ferenda praecipiunt eadem, quae Stoici. Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit.

Bork

Consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me nihilo, si potest;

Ostendit pedes et pectus.

Et nemo nimium beatus est;

Haeret in salebra.

Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute.

Hic ambiguo ludimur.

Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur.

Praeteritis, inquit, gaudeo.

Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia.

Bork

Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum.

Non potes, nisi retexueris illa. Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet.

Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Iam ille sorites, quo nihil putatis esse vitiosius: quod bonum sit, id esse optabile, quod optabile, id expetendum, quod expetendum, id laudabile, deinde reliqui gradus.

Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur. Hac videlicet ratione, quod ea, quae externa sunt, iis tuemur officiis, quae oriuntur a suo cuiusque genere virtutis. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Sed quamquam negant nec virtutes nec vitia crescere, tamen utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari putant. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius?

Paria sunt igitur.

Que Manilium, ab iisque M.

Sed videbimus.

Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet.

At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. Maximus dolor, inquit, brevis est. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Quod enim ne vivus quidem, inquit, diutius sentire poterat, quam dum fruebatur, quo modo id potuit mortuo permanere? Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Dicimus aliquem hilare vivere;

Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Eaedem res maneant alio modo. Quid igitur, inquit, eos responsuros putas?

Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Idcirco enim non desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est. Illa enim, quae prosunt aut quae nocent, aut bona sunt aut mala, quae sint paria necesse est. Ratio quidem vestra sic cogit. Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Ita nemo beato beatior. Primum divisit ineleganter; Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis;

Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Comprehensum, quod cognitum non habet? Haec igitur Epicuri non probo, inquam. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Eam stabilem appellas. Sequitur disserendi ratio cognitioque naturae;

Nam qui valitudinem aestimatione aliqua dignam iudicamus neque eam tamen in bonis ponimus, idem censemus nullam esse tantam aestimationem, ut ea virtuti anteponatur. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior.

Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Deprehensus omnem poenam contemnet. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Quod autem in homine praestantissimum atque optimum est, id deseruit. Ratio enim nostra consentit, pugnat oratio. Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Perge porro; Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Pugnant Stoici cum Peripateticis.

Confecta res esset. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-;

Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Et quod est munus, quod opus sapientiae? Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Quare conare, quaeso. Ita prorsus, inquam; Quis negat? Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus;

Quod autem ratione actum est, id officium appellamus. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Quod enim testimonium maius quaerimus, quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia morientis? Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse, dolorem malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, cum privatarum litium iudices sumus. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo.

Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Itaque his sapiens semper vacabit. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem?

Bork

Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo.

Respondeat totidem verbis.

Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni.

An eiusdem modi?

Illi enim inter se dissentiunt.

Bork

Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur.

Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Audi, ne longe abeam, moriens quid dicat Epicurus, ut intellegas facta eius cum dictis discrepare: Epicurus Hermarcho salutem. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres. Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? At habetur! Et ego id scilicet nesciebam! Sed ut sit, etiamne post mortem coletur?

In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere.

Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. At iam decimum annum in spelunca iacet. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari.

Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Itaque contra est, ac dicitis;

Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Nec enim, cum tua causa cui commodes, beneficium illud habendum est, sed faeneratio, nec gratia deberi videtur ei, qui sua causa commodaverit. Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur. Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur?

Eam stabilem appellas. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Frater et T. Neutrum vero, inquit ille. At iam decimum annum in spelunca iacet. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Nescio quo modo praetervolavit oratio. Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M. Ista ipsa, quae tu breviter: regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rotunde;

Quo modo?

Hoc tu nunc in illo probas.

Bork

Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit.

At certe gravius.

In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet?

Praeclare hoc quidem.

Illud non continuo, ut aeque incontentae.

At certe gravius.

Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur;

Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. An tu me de L. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus. Ratio quidem vestra sic cogit. Sed vos squalidius, illorum vides quam niteat oratio. Sed mehercule pergrata mihi oratio tua. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio.

At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Hunc vos beatum; Sed audiamus ipsum: Compensabatur, inquit, tamen cum his omnibus animi laetitia, quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum. De illis, cum volemus. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Atque etiam ad iustitiam colendam, ad tuendas amicitias et reliquas caritates quid natura valeat haec una cognitio potest tradere. Nihil enim hoc differt. Summus dolor plures dies manere non potest? Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Aderamus nos quidem adolescentes, sed multi amplissimi viri, quorum nemo censuit plus Fadiae dandum, quam posset ad eam lege Voconia pervenire.

Addo etiam illud, multa iam mihi dare signa puerum et pudoris et ingenii, sed aetatem vides. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Itaque in rebus minime obscuris non multus est apud eos disserendi labor. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Nam de isto magna dissensio est. Quibus natura iure responderit non esse verum aliunde finem beate vivendi, a se principia rei gerendae peti; Facete M. Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Ergo in bestiis erunt secreta e voluptate humanarum quaedam simulacra virtutum, in ipsis hominibus virtus nisi voluptatis causa nulla erit? Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum.

Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse? In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Tu quidem reddes; Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam.

Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Facillimum id quidem est, inquam. Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere.

Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Bork Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur.

Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Itaque beatior Africanus cum patria illo modo loquens: Desine, Roma, tuos hostes reliquaque praeclare: Nam tibi moenimenta mei peperere labores. Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Et hanc quidem primam exigam a te operam, ut audias me quae a te dicta sunt refellentem. Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Non pugnem cum homine, cur tantum habeat in natura boni; Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Reliqui sibi constiterunt, ut extrema cum initiis convenirent, ut Aristippo voluptas, Hieronymo doloris vacuitas, Carneadi frui principiis naturalibus esset extremum. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt;

Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Quid, si etiam iucunda memoria est praeteritorum malorum? Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Quid censes in Latino fore? Atqui pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil quieti videre, nihil tranquilli potest. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Haec dicuntur fortasse ieiunius; Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Verum esto; Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Deinde concludebas summum malum esse dolorem, summum bonum voluptatem! Lucius Thorius Balbus fuit, Lanuvinus, quem meminisse tu non potes. Falli igitur possumus.

Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; An haec ab eo non dicuntur? Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Non ergo Epicurus ineruditus, sed ii indocti, qui, quae pueros non didicisse turpe est, ea putant usque ad senectutem esse discenda.

Bork Ita redarguitur ipse a sese, convincunturque scripta eius probitate ipsius ac moribus. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Nos commodius agimus. Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Aufert enim sensus actionemque tollit omnem. Non potes ergo ista tueri, Torquate, mihi crede, si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris; Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus.

Et tamen tantis vectigalibus ad liberalitatem utens etiam sine hac Pyladea amicitia multorum te benivolentia praeclare tuebere et munies. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Nos vero, inquit ille; At iam decimum annum in spelunca iacet. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Egone quaeris, inquit, quid sentiam?

Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Sed et illum, quem nominavi, et ceteros sophistas, ut e Platone intellegi potest, lusos videmus a Socrate. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Mihi enim satis est, ipsis non satis.

Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Mihi enim satis est, ipsis non satis. Non est igitur voluptas bonum. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Ergo in gubernando nihil, in officio plurimum interest, quo in genere peccetur. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Crasso, quem semel ait in vita risisse Lucilius, non contigit, ut ea re minus agelastoj ut ait idem, vocaretur. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit?

Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Tum ille: Finem, inquit, interrogandi, si videtur, quod quidem ego a principio ita me malle dixeram hoc ipsum providens, dialecticas captiones. Itaque ab his ordiamur. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Bonum ipsum etiam quid esset, fortasse, si opus fuisset, definisses aut quod esset natura adpetendum aut quod prodesset aut quod iuvaret aut quod liberet modo. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus?

Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. Quod quidem iam fit etiam in Academia. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam.

Moriatur, inquit.

Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat.

Si longus, levis;

Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit.

Bork

Duo enim genera quae erant, fecit tria.

Bork

Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem.

Ut bacillum aliud est inflexum et incurvatum de industria, aliud ita natum, sic ferarum natura non est illa quidem depravata mala disciplina, sed natura sua. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Quis est autem dignus nomine hominis, qui unum diem totum velit esse in genere isto voluptatis? Illi enim inter se dissentiunt.

Primum quid tu dicis breve? Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere.

Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Hic ego: Etsi facit hic quidem, inquam, Piso, ut vides, ea, quae praecipis, tamen mihi grata hortatio tua est. Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Nos commodius agimus. Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes?

Peccata autem partim esse tolerabilia, partim nullo modo, propterea quod alia peccata plures, alia pauciores quasi numeros officii praeterirent. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Nec vero umquam summum bonum assequi quisquam posset, si omnia illa, quae sunt extra, quamquam expetenda, summo bono continerentur. Atque ab isto capite fluere necesse est omnem rationem bonorum et malorum. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Falli igitur possumus. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Ea possunt paria non esse.

Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? Quid enim tanto opus est instrumento in optimis artibus comparandis? Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Cum autem dispicere coepimus et sentire quid, simus et quid ab animantibus ceteris differamus, tum ea sequi incipimus, ad quae nati sumus. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari. Sint modo partes vitae beatae. Tuum credibile?

Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Paria sunt igitur. Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum; Semper enim ita adsumit aliquid, ut ea, quae prima dederit, non deserat. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Etiam beatissimum? Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Est autem situm in nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter meminerimus.

Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Deprehensus omnem poenam contemnet. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Sequitur disserendi ratio cognitioque naturae; Sed fac ista esse non inportuna; Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia.

Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, abstinet se ab iniuria. Quo tandem modo? Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Honestum igitur id intellegimus, quod tale est, ut detracta omni utilitate sine ullis praemiis fructibusve per se ipsum possit iure laudari. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Comprehensum, quod cognitum non habet? Est enim mihi magnae curae-quamquam hoc quidem proprium tuum munus est-, ut ita erudiatur, ut et patri et Caepioni nostro et tibi tam propinquo respondeat.

Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Haec dicuntur inconstantissime. Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus? Eamne rationem igitur sequere, qua tecum ipse et cum tuis utare, profiteri et in medium proferre non audeas? Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt.

Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Hic ego: Pomponius quidem, inquam, noster iocari videtur, et fortasse suo iure. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Aut etiam, ut vestitum, sic sententiam habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in fronte ostentatio sit, intus veritas occultetur? Quid dubitas igitur mutare principia naturae?

Quibus ego vehementer assentior. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Quo modo autem philosophus loquitur? Non enim in ipsa sapientia positum est beatum esse, sed in iis rebus, quas sapientia comparat ad voluptatem. De quibus cupio scire quid sentias. Uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. Idcirco enim non desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est. Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. Primum divisit ineleganter;

Bork

Idemne, quod iucunde?

Hic ambiguo ludimur.

Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant?

Bork

Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam?

Age sane, inquam.

Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam.

Si id dicis, vicimus.

Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur.

Venit ad extremum;

Cui Tubuli nomen odio non est?

Deinde non quaerimus, quid obscuretur aut intereat, quia sit admodum parvum, sed quid tale sit, ut expleat summam. Quos nisi redarguimus, omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum.

Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Nunc vero a primo quidem mirabiliter occulta natura est nec perspici nec cognosci potest.

Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Hoc simile tandem est? Sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius. Qui si omnes veri erunt, ut Epicuri ratio docet, tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. Nobis aliter videtur, recte secusne, postea; Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? De hominibus dici non necesse est.

Audeo dicere, inquit.

Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit?

Stoici scilicet.

Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur;

Bork

Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris?

Bork

Ille incendat?

Sin aliud quid voles, postea. Atqui perspicuum est hominem e corpore animoque constare, cum primae sint animi partes, secundae corporis. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Si longus, levis. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Quae cum dixisset, finem ille. Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam.

Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Quod quoniam in quo sit magna dissensio est, Carneadea nobis adhibenda divisio est, qua noster Antiochus libenter uti solet. Nemo igitur esse beatus potest. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est.

Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Hunc igitur finem illi tenuerunt, quodque ego pluribus verbis, illi brevius secundum naturam vivere, hoc iis bonorum videbatur extremum. Efficiens dici potest. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur.

Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Quonam, inquit, modo? Bonum valitudo: miser morbus. Quare ad ea primum, si videtur; Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare? Bork Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Nunc de hominis summo bono quaeritur; Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Is enim percontando atque interrogando elicere solebat eorum opiniones, quibuscum disserebat, ut ad ea, quae ii respondissent, si quid videretur, diceret. Quae enim cupiditates a natura proficiscuntur, facile explentur sine ulla iniuria, quae autem inanes sunt, iis parendum non est. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Duo Reges: constructio interrete. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria.

Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Nos cum te, M. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret.

Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Ut ad minora veniam, mathematici, poëtae, musici, medici denique ex hac tamquam omnium artificum officina profecti sunt. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me nihilo, si potest; Utilitatis causa amicitia est quaesita. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem.

Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Verum hoc idem saepe faciamus. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt.

Non semper, inquam; Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum.

Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Iam vero animus non esse solum, sed etiam cuiusdam modi debet esse, ut et omnis partis suas habeat incolumis et de virtutibus nulla desit.

Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Si enim ad populum me vocas, eum. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur?

Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime.

Hoc non est positum in nostra actione. Nec hoc ille non vidit, sed verborum magnificentia est et gloria delectatus. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Scrupulum, inquam, abeunti; Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. Cum autem progrediens confirmatur animus, agnoscit ille quidem naturae vim, sed ita, ut progredi possit longius, per se sit tantum inchoata. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Quid, si reviviscant Platonis illi et deinceps qui eorum auditores fuerunt, et tecum ita loquantur? Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem;

Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Prave, nequiter, turpiter cenabat; Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam.

Deinde, ubi erubuit-vis enim est permagna naturae-, confugit illuc, ut neget accedere quicquam posse ad voluptatem nihil dolentis. Quid tanto concursu honestissimorum studiorum, tanto virtutum comitatu, si ea nullam ad aliam rem nisi ad voluptatem conquiruntur? Eademne, quae restincta siti? Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia.

Coniunctio autem cum honestate vel voluptatis vel non dolendi id ipsum honestum, quod amplecti vult, id efficit turpe. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant.

Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Ego, quam ille praeponendam et magis eligendam, beatiorem hanc appello nec ullo minimo momento plus ei vitae tribuo quam Stoici. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Quis Pullum Numitorium Fregellanum, proditorem, quamquam rei publicae nostrae profuit, non odit?

Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Putabam equidem satis, inquit, me dixisse. Collatio igitur ista te nihil iuvat. Bonum incolumis acies: misera caecitas.

Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Infinitio ipsa, quam apeirian vocant, tota ab illo est, tum innumerabiles mundi, qui et oriantur et intereant cotidie. Non elogia monimentorum id significant, velut hoc ad portam: Hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum.

Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Quis istum dolorem timet? Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Summae mihi videtur inscitiae. Nam quod ait sensibus ipsis iudicari voluptatem bonum esse, dolorem malum, plus tribuit sensibus, quam nobis leges permittunt, cum privatarum litium iudices sumus. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Pauca mutat vel plura sane; Te autem hortamur omnes, currentem quidem, ut spero, ut eos, quos novisse vis, imitari etiam velis. Disserendi artem nullam habuit.

Hoc est vim afferre, Torquate, sensibus, extorquere ex animis cognitiones verborum, quibus inbuti sumus. Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P.

Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur?

Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Illud autem ipsum qui optineri potest, quod dicitis, omnis animi et voluptates et dolores ad corporis voluptates ac dolores pertinere? Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Ut ei, qui iucunde vixerit annos decem, si aeque vita iucunda menstrua addatur, quia momentum aliquod habeat ad iucundum accessio, bonum sit; Atque ut ceteri dicere existimantur melius quam facere, sic hi mihi videntur facere melius quam dicere. Bork Suo genere perveniant ad extremum; Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum.

Nos grave certamen belli clademque tenemus, Graecia quam Troiae divino numine vexit, Omniaque e latis rerum vestigia terris. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt. Maximus dolor, inquit, brevis est. Quod iam a me expectare noli.

At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Si in ipso corpore multa voluptati praeponenda sunt, ut vires, valitudo, velocitas, pulchritudo, quid tandem in animis censes? Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quibus rebus intellegitur nec timiditatem ignaviamque vituperari nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, sed illas reici, quia dolorem pariant, has optari, quia voluptatem. Quibusnam praeteritis? Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Quibusnam praeteritis?

At enim hic etiam dolore. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Numquam facies. Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Memini vero, inquam; Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria?

Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Minime vero, inquit ille, consentit. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Est enim perspicuum nullam artem ipsam in se versari, sed esse aliud artem ipsam, aliud quod propositum sit arti. Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest.

Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Ego vero isti, inquam, permitto. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Sint modo partes vitae beatae. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere.

Bork Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Quid censes eos esse facturos, qui omnino virtutem a bonorum fine segregaverunt, Epicurum, Hieronymum, illos etiam, si qui Carneadeum finem tueri volunt? Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt.

Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Quod autem meum munus dicis non equidem recuso, sed te adiungo socium. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Heri, inquam, ludis commissis ex urbe profectus veni ad vesperum. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Sed haec nihil sane ad rem;

Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Commentarios quosdam, inquam, Aristotelios, quos hic sciebam esse, veni ut auferrem, quos legerem, dum essem otiosus; Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, quippe qui valitudinem, vires, divitias, gloriam, multa alia bona esse dicant, laudabilia non dicant. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset? Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Laboro autem non sine causa; Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt.

Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Nam e quibus locis quasi thesauris argumenta depromerentur, vestri ne suspicati quidem sunt, superiores autem artificio et via tradiderunt. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Et si in ipsa gubernatione neglegentia est navis eversa, maius est peccatum in auro quam in palea. Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est.

Itaque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si gerendis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Quam similitudinem videmus in bestiis, quae primo, in quo loco natae sunt, ex eo se non commoventi deinde suo quaeque appetitu movetur. Pisone in eo gymnasio, quod Ptolomaeum vocatur, unaque nobiscum Q. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Hic nihil fuit, quod quaereremus. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Sive hoc difficile est, tamen nec modus est ullus investigandi veri, nisi inveneris, et quaerendi defatigatio turpis est, cum id, quod quaeritur, sit pulcherrimum. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem declarantem illud, quod a te dictum est, convenienter naturae vivere. Sit ista in Graecorum levitate perversitas, qui maledictis insectantur eos, a quibus de veritate dissentiunt.

Eam stabilem appellas. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Falli igitur possumus. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Praeclare Laelius, et recte sofñw, illudque vere: O Publi, o gurges, Galloni! es homo miser, inquit. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus?

Si enim sapiens aliquis miser esse possit, ne ego istam gloriosam memorabilemque virtutem non magno aestimandam putem. Quis nostrum dixerit, quos non pudet ea, quae Stoici aspera dicunt, mala dicere, melius esse turpiter aliquid facere cum voluptate quam honeste cum dolore? Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Hoc unum Aristo tenuit: praeter vitia atque virtutes negavit rem esse ullam aut fugiendam aut expetendam. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Teneamus enim illud necesse est, cum consequens aliquod falsum sit, illud, cuius id consequens sit, non posse esse verum. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Dici enim nihil potest verius. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere? Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus.

Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Illa tamen simplicia, vestra versuta. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Si quae forte-possumus. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem.

Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Quid de Pythagora? Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus.

Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Bork In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti.

Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore. Tollenda est atque extrahenda radicitus. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Scrupulum, inquam, abeunti; Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Quis negat? Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum.

Disserendi artem nullam habuit. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Sin eam, quam Hieronymus, ne fecisset idem, ut voluptatem illam Aristippi in prima commendatione poneret. Piso igitur hoc modo, vir optimus tuique, ut scis, amantissimus. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Dici enim nihil potest verius.

Sed plane dicit quod intellegit. Verum hoc idem saepe faciamus. Bork Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Sed fac ista esse non inportuna; Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere.

Cur igitur, cum de re conveniat, non malumus usitate loqui? Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Simus igitur contenti his.

Primum non saepe, deinde quae est ista relaxatio, cum et praeteriti doloris memoria recens est et futuri atque inpendentis torquet timor? Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Bork Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Sed fortuna fortis; Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Quos quidem dies quem ad modum agatis et in quantam hominum facetorum urbanitatem incurratis, non diconihil opus est litibus-; Quem enim ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui dum in pulvere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus;

Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Audeo dicere, inquit. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur.

In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. Scaevolam M. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata; Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda. Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert? Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere.

Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum. Nemo nostrum credebat, eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam illum, qui id se rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Apparet statim, quae sint officia, quae actiones.

Nunc dicam de voluptate, nihil scilicet novi, ea tamen, quae te ipsum probaturum esse confidam. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Sed haec in pueris; Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L.

At enim hic etiam dolore. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Quod maxime efficit Theophrasti de beata vita liber, in quo multum admodum fortunae datur. Hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis.

Hoc uno captus Erillus scientiam summum bonum esse defendit nec rem ullam aliam per se expetendam. Numquam audivi in Epicuri schola Lycurgum, Solonem, Miltiadem, Themistoclem, Epaminondam nominari, qui in ore sunt ceterorum omnium philosophorum. Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis.

Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Sed existimo te, sicut nostrum Triarium, minus ab eo delectari, quod ista Platonis, Aristoteli, Theophrasti orationis ornamenta neglexerit. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Ergo in eadem voluptate eum, qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat? Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Utilitatis causa amicitia est quaesita.

Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum. Scaevolam M. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Quando enim Socrates, qui parens philosophiae iure dici potest, quicquam tale fecit? Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Qui si ea, quae dicit, ita sentiret, ut verba significant, quid inter eum et vel Pyrrhonem vel Aristonem interesset?

Ne id quidem, nisi multa annorum intercesserint milia, ut omnium siderum eodem, unde profecta sint, fiat ad unum tempus reversio. Pauca mutat vel plura sane; Verum hoc idem saepe faciamus. Hoc non est positum in nostra actione. Nihil ad rem! Ne sit sane; Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. Quia, cum a Zenone, inquam, hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: Virtus ad beate vivendum se ipsa contenta est, et Quare? Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem.

Est autem eius generis actio quoque quaedam, et quidem talis, ut ratio postulet agere aliquid et facere eorum. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Is hoc melior, quam Pyrrho, quod aliquod genus appetendi dedit, deterior quam ceteri, quod penitus a natura recessit.

Si longus, levis. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Quibus rebus vita consentiens virtutibusque respondens recta et honesta et constans et naturae congruens existimari potest. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius. Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium?

Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? ALIO MODO. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Cur iustitia laudatur? In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas.

Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Ita enim se Athenis collocavit, ut sit paene unus ex Atticis, ut id etiam cognomen videatur habiturus. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit.

Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Sed haec omittamus; Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Maximus dolor, inquit, brevis est.

Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt. Est autem situm in nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter meminerimus. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Tu quidem reddes; Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Simus igitur contenti his. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest.

Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Hoc non est positum in nostra actione. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Bork Sin aliud quid voles, postea.

Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Nam cum Academicis incerta luctatio est, qui nihil affirmant et quasi desperata cognitione certi id sequi volunt, quodcumque veri simile videatur. Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Hoc tu nunc in illo probas.

Itaque ne iustitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem, sed quia iucunditatis vel plurimum afferat. Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Hoc autem tempore, etsi multa in omni parte Athenarum sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur;

Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Haec qui audierit, ut ridere non curet, discedet tamen nihilo firmior ad dolorem ferendum, quam venerat. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed etiam cur.

Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias esse dixerimus, sequetur ut etiam aequas esse dicamus.

Magno hic ingenio, sed res se tamen sic habet, ut nimis imperiosi philosophi sit vetare meminisse. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Quod quidem mihi si quando dictum est-est autem dictum non parum saepe-, etsi satis clemens sum in disputando, tamen interdum soleo subirasci. Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Etiam beatissimum? Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo.

Quippe: habes enim a rhetoribus; Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Quocirca intellegi necesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur, invitamenta inesse, quibus ad discendum cognoscendumque moveamur. Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse?

Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Pauca mutat vel plura sane; Iam insipientes alios ita esse, ut nullo modo ad sapientiam possent pervenire, alios, qui possent, si id egissent, sapientiam consequi. Sed quod proximum fuit non vidit. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. At enim hic etiam dolore.

At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Obscura, inquit, quaedam esse confiteor, nec tamen ab illis ita dicuntur de industria, sed inest in rebus ipsis obscuritas. Videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis concinere, re dissidere, cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepare? Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Somnum denique nobis, nisi requietem corporibus et is medicinam quandam laboris afferret, contra naturam putaremus datum;

Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? Bork Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Naturalem enim appetitionem, quam vocant o)rmh)n, itemque officium, ipsam etiam virtutem tuentem volunt esse earum rerum, quae secundum naturam sunt. Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene.

Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse loquitur. Sic est igitur locutus: Quantus ornatus in Peripateticorum disciplina sit satis est a me, ut brevissime potuit, paulo ante dictum. Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur. Que Manilium, ab iisque M. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poëtice loquar, praetermissa sit; Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Praeteritis, inquit, gaudeo. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur?

Conferam avum tuum Drusum cum C. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Reperiam multos, vel innumerabilis potius, non tam curiosos nec tam molestos, quam vos estis, quibus, quid velim, facile persuadeam. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Quid ergo? Quorum altera prosunt, nocent altera. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur.

Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. Non est igitur summum malum dolor.

Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Numquam hoc ita defendit Epicurus neque Metrodorus aut quisquam eorum, qui aut saperet aliquid aut ista didicisset. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Minime vero istorum quidem, inquit. Nam quid possumus facere melius? Et hi quidem ita non sola virtute finem bonorum contineri putant, ut rebus tamen omnibus virtutem anteponant; Nihil enim hoc differt.

Hosne igitur laudas et hanc eorum, inquam, sententiam sequi nos censes oportere? Bonum integritas corporis: misera debilitas. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Utram tandem linguam nescio?

Quae cum dixissem, magis ut illum provocarem quam ut ipse loquerer, tum Triarius leniter arridens: Tu quidem, inquit, totum Epicurum paene e philosophorum choro sustulisti. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Nam de summo mox, ut dixi, videbimus et ad id explicandum disputationem omnem conferemus. Ita relinquitur sola haec disciplina digna studiosis ingenuarum artium, digna eruditis, digna claris viris, digna principibus, digna regibus. Ergo in hac ratione tota de maximis fere rebus Stoici illos secuti sunt, ut et deos esse et quattuor ex rebus omnia constare dicerent. Cur post Tarentum ad Archytam? Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat.

Aberat omnis dolor, qui si adesset, nec molliter ferret et tamen medicis plus quam philosophis uteretur. Nonne odio multos dignos putamus, qui quodam motu aut statu videntur naturae legem et modum contempsisse? Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Quis autem honesta in familia institutus et educatus ingenue non ipsa turpitudine, etiamsi eum laesura non sit, offenditur? Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Stoici restant, ei quidem non unam aliquam aut alteram rem a nobis, sed totam ad se nostram philosophiam transtulerunt; Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere.

Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Quarum cum una sit, qua mores conformari putantur, differo eam partem, quae quasi stirps ets huius quaestionis. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere. Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Haec non erant eius, qui innumerabilis mundos infinitasque regiones, quarum nulla esset ora, nulla extremitas, mente peragravisset. Naturalem enim appetitionem, quam vocant o)rmh)n, itemque officium, ipsam etiam virtutem tuentem volunt esse earum rerum, quae secundum naturam sunt. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Simul atque natum animal est, gaudet voluptate et eam appetit ut bonum, aspernatur dolorem ut malum.

Negare non possum. Tanta vis admonitionis inest in locis; Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Sed nimis multa. Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Hunc vos beatum; Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est.

Dici enim nihil potest verius. Graccho, eius fere, aequalí? Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Cumque ipsa virtus efficiat ita beatam vitam, ut beatior esse non possit, tamen quaedam deesse sapientibus tum, cum sint beatissimi; Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant. Sed tamen intellego quid velit. Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides.

Cumque ipsa virtus efficiat ita beatam vitam, ut beatior esse non possit, tamen quaedam deesse sapientibus tum, cum sint beatissimi; Critolaus imitari voluit antiquos, et quidem est gravitate proximus, et redundat oratio, ac tamen is quidem in patriis institutis manet. Fadio Gallo, cuius in testamento scriptum esset se ab eo rogatum ut omnis hereditas ad filiam perveniret. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Igitur ne dolorem quidem. Utilitatis causa amicitia est quaesita.

Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Oratio me istius philosophi non offendit; Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Cur iustitia laudatur? Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Quo igitur, inquit, modo? Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet?

Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret.

Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Quid enim dicis omne animal, simul atque sit ortum, applicatum esse ad se diligendum esseque in se conservando occupatum? Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Sed fortuna fortis; Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Haec quo modo conveniant, non sane intellego.

Cui vero in voluptate summum bonum est, huic omnia sensu, non ratione sunt iudicanda, eaque dicenda optima, quae sint suavissima. Qua exposita scire cupio quae causa sit, cur Zeno ab hac antiqua constitutione desciverit, quidnam horum ab eo non sit probatum;

Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Etenim si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? An, si id probas, fieri ita posse negas, ut ii, qui virtutis compotes sint, etiam malis quibusdam affecti beati sint? Illi enim inter se dissentiunt. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Iam vero animus non esse solum, sed etiam cuiusdam modi debet esse, ut et omnis partis suas habeat incolumis et de virtutibus nulla desit.

Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Quodsi, ne quo incommodo afficiare, non relinques amicum, tamen, ne sine fructu alligatus sis, ut moriatur optabis. Est autem situm in nobis ut et adversa quasi perpetua oblivione obruamus et secunda iucunde ac suaviter meminerimus. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Addo etiam illud, multa iam mihi dare signa puerum et pudoris et ingenii, sed aetatem vides. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt.

Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Dicuntur ista, Cato, magnifice, inquam, sed videsne verborum gloriam tibi cum Pyrrhone et cum Aristone, qui omnia exaequant, esse communem? Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Verum hoc idem saepe faciamus. Facile pateremur, qui etiam nunc agendi aliquid discendique causa prope contra naturam vígillas suscipere soleamus. Sed isti ipsi, qui voluptate et dolore omnia metiuntur, nonne clamant sapienti plus semper adesse quod velit quam quod nolit? Nemo enim est, qui aliter dixerit quin omnium naturarum simile esset id, ad quod omnia referrentur, quod est ultimum rerum appetendarum.

Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit. Et homini, qui ceteris animantibus plurimum praestat, praecipue a natura nihil datum esse dicemus? Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Quorum omnium quae sint notitiae, quae quidem significentur rerum vocabulis, quaeque cuiusque vis et natura sit mox videbimus. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Quid nunc honeste dicit? Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Nisi enim id faceret, cur Plato Aegyptum peragravit, ut a sacerdotibus barbaris numeros et caelestia acciperet?

Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Et quidem illud ipsum non nimium probo et tantum patior, philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit;

Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Atqui pugnantibus et contrariis studiis consiliisque semper utens nihil quieti videre, nihil tranquilli potest. Eaedem res maneant alio modo. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Quae sequuntur igitur?

Namque ii horum posteri meliores illi quidem mea sententia quam reliquarum philosophi disciplinarum, sed ita degenerant, ut ipsi ex se nati esse videantur. Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Docent enim nos, ut scis, dialectici, si ea, quae rem aliquam sequantur, falsa sint, falsam illam ipsam esse, quam sequantur. In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Disserendi artem nullam habuit. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum.

Ut pulsi recurrant? Sed nimis multa. Videamus igitur sententias eorum, tum ad verba redeamus. Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Negarine ullo modo possit numquam quemquam stabili et firmo et magno animo, quem fortem virum dicimus, effici posse, nisi constitutum sit non esse malum dolorem? Sed hoc summum bonum, quod tertia significatione intellegitur, eaque vita, quae ex summo bono degitur, quia coniuncta ei virtus est. Nam prius a se poterit quisque discedere quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere. Addebat etiam se in legem Voconiam iuratum contra eam facere non audere, nisi aliter amicis videretur. In primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam, ut nec res videre optimas nec agere possint. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Et quoniam haec deducuntur de corpore quid est cur non recte pulchritudo etiam ipsa propter se expetenda ducatur?

Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Quae quidem res efficit, ne necesse sit isdem de rebus semper quasi dictata decantare neque a commentariolis suis discedere. Cur ad reliquos Pythagoreos, Echecratem, Timaeum, Arionem, Locros, ut, cum Socratem expressisset, adiungeret Pythagoreorum disciplinam eaque, quae Socrates repudiabat, addisceret? Et hercule-fatendum est enim, quod sentio -mirabilis est apud illos contextus rerum. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Oratio me istius philosophi non offendit; Contineo me ab exemplis. Quam haec sunt contraria! hic si definire, si dividere didicisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore;

Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Odium autem et invidiam facile vitabis. Non modo carum sibi quemque, verum etiam vehementer carum esse? Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Si autem id non concedatur, non continuo vita beata tollitur. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Velut ego nunc moveor. Quis est tam dissimile homini. Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti.

Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico.

Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Nam haec ipsa mihi erunt in promptu, quae modo audivi, nec ante aggrediar, quam te ab istis, quos dicis, instructum videro. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis.

In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Falli igitur possumus. Bork Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, pauca etiam nunc dicam ad reliquam orationem tuam. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L.

Nam nisi hoc optineatur, id solum bonum esse, quod honestum sit, nullo modo probari possit beatam vitam virtute effici. Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Bestiarum vero nullum iudicium puto. Et quod est munus, quod opus sapientiae? Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur.

-, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. A villa enim, credo, et: Si ibi te esse scissem, ad te ipse venissem. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur.

Aliud est enim poëtarum more verba fundere, aliud ea, quae dicas, ratione et arte distinguere. Laboro autem non sine causa; Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Me ipsum esse dicerem, inquam, nisi mihi viderer habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam. Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Quod enim dissolutum sit, id esse sine sensu, quod autem sine sensu sit, id nihil ad nos pertinere omnino. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?

Ita, quem ad modum in senatu semper est aliquis, qui interpretem postulet, sic, isti nobis cum interprete audiendi sunt. Tenuit permagnam Sextilius hereditatem, unde, si secutus esset eorum sententiam, qui honesta et recta emolumentis omnibus et commodis anteponerent, nummum nullum attigisset. Optime, inquam. Polycratem Samium felicem appellabant.

Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Quis istud possit, inquit, negare? Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur.

Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Inquit, an parum disserui non verbis Stoicos a Peripateticis, sed universa re et tota sententia dissidere? Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest.

Collige omnia, quae soletis: Praesidium amicorum. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quippe, inquieta cum tam docuerim gradus istam rem non habere quam virtutem, in qua sit ipsum etíam beatum. Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Stoicos roga. An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar? Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. Quoniamque in iis rebus, quae neque in virtutibus sunt neque in vitiis, est tamen quiddam, quod usui possit esse, tollendum id non est. Ego autem tibi, Piso, assentior usu hoc venire, ut acrius aliquanto et attentius de claris viris locorum admonitu cogitemus.